POLİS ARACIMI ARAYABİLİR Mİ?

Polis tarafından durdurulduğunuzda aracınızın aranıp aranamayacağı, birçok vatandaşın merak ettiği bir konudur. Polis aracımı arayabilir mi? sorusunun cevabı, koşullara bağlı olarak evet, belirli şartlar altında arayabilir şeklindedir. Ancak bu aramanın yasal çerçevede yapılması, keyfi ve hukuka aykırı olmaması gerekmektedir.

POLİSİN ARAÇ ARAMA YETKİSİ NEDİR?

Polisin araç arama yetkisi, kanunlarla belirlenmiş ve Polis Vazife ve Salâhiyet Kanunu (PVSK) ile Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) çerçevesinde sınırları çizilmiş bir yetkidir. Polis, kamu güvenliğini sağlamak ve suçları önlemek amacıyla bazı hallerde araçları durdurup kontrol edebilir. PVSK m.4/A uyarınca, polis aşağıdaki durumlarda kişileri veya araçları durdurma ve kontrol etme yetkisine sahiptir:

• Suç veya Kabahati Önlemek: Henüz işlenmemiş bir suç veya kabahati engellemek amacıyla,
• Suç Failini Yakalamak: İşlenmiş bir suçun faillerini yakalamak ya da kimliklerini tespit etmek için,
• Yakalama Emri Olanları Tespit: Hakkında yakalama emri ya da zorla getirme kararı bulunan kişileri yakalamak için,
• Tehlikeyi Önlemek: Kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya malvarlığı ya da toplumun güvenliği bakımından mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi önlemek amacıyla.

Yukarıdaki makul sebeplerden en az birinin varlığı halinde polis, aracı durdurabilir ve kontrol edebilir. Bu kontrol yetkisi, temel olarak yoklama araması veya dışarıdan gözle görülür kısımların incelenmesi şeklinde kullanılabilir. Makul şüphe bulunmadan, rastgele şekilde her aracı durdurup aramak ise hukuka uygun değildir. Yani polis, keyfi olarak değil, somut bir sebebe dayalı olarak araç durdurmalıdır.

Polis bir aracı durdurduğunda genellikle önce sürücünün kimliği ve belgeleri kontrol edilir. Türkiye’de 15 yaşını aşmış herkesin kimlik taşıması ve istendiğinde göstermesi zorunludur. Kimlik göstermemek bir kabahat olup idari para cezası vardır. Bu nedenle trafik çevirmelerinde ehliyet ve ruhsatla birlikte kimliğinizi de sunmanız gerekir (pasaport, ehliyet gibi alternatif resmi kimlikler de geçerlidir). Kimlik talebine itiraz etmek doğru değildir; polis tarafından sorulduğunda ibraz etmek yasal yükümlülüktür. Kimlik taşımamanın cezası güncel olarak Kabahatler Kanunu kapsamında idari para cezasıdır. Dolayısıyla kimlik taşımama cezası ile karşılaşmamak için, aracınızla seyahat ederken kimliğinizi ve gerekli belgeleri mutlaka yanınızda bulundurun Kimlik taşımama suçu ve cezası.

ÖNLEME ARAMASI VE ADLİ ARAMA ARASINDAKİ FARK

Polisin arama yetkisi iki temel kategoriye ayrılır: önleme araması ve adli arama. Bu ayrım, aramanın amacı ve yasal dayanağı açısından önem taşır:

• Önleme Araması: Suç işlenmesini önlemek veya genel güvenliği sağlamak amacıyla yapılan, proaktif nitelikteki aramalardır. PVSK’nın 9. maddesi ve Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği’ne göre düzenlenir. Önleme araması yapabilmek için kural olarak hakim kararı gerekir; acil durumlarda mülki amirin (vali veya kaymakam) yazılı emriyle de yapılabilir. Bu tür aramalar, belli bir bölge veya süre için, örneğin toplumsal bir etkinlik öncesi veya terör alarmı durumunda, genel güvenlik amacıyla gerçekleştirilebilir. Önleme aramasında polis, henüz somut bir suç işlendiğine dair delil olmasa da, makul bir tehlike veya makul sebep mevcutsa araçları ve kişileri arayabilir. Örneğin, belirli noktalarda mahkeme kararıyla kurulan arama-kontrol noktaları bu kapsamdadır.
• Adli Arama: İşlenmiş bir suçun delillerini bulmak veya suç şüphelisini yakalamak amacıyla yapılan aramadır. Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine tabidir. CMK 116 ve devamında adli aramanın şartları belirtilmiştir. Adli arama yapabilmek için genellikle hakim kararı (arama kararı) gereklidir. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde savcının yazılı emriyle de arama yapılabilir. Adli arama, belirli bir suç şüphesi üzerine, o suça ilişkin delil veya şahısları bulmak amacıyla yapılır. Örneğin, polis bir uyuşturucu kaçakçılığı soruşturmasında, şüphelinin aracını aramak isterse, savcılıktan veya hakimden arama izni almalıdır. Arama izni (kararı) genellikle arama kararı olmadan özel bölümlerin aranmasına izin vermez.

Kısacası: Önleme araması, genel emniyet için önleyici amaçla ve geniş bir kitleye yönelik yapılabilir; adli arama ise belirli bir suç şüphesi üzerine, belirli kişi/araç/eşyaya yönelik delil aramak için yapılır. Her ikisinde de hukukî prosedürlere uyulması zorunludur. Aksi halde arama işlemi hukuka aykırı sayılır ve elde edilen bulgular yargılamada geçersiz olabilir; ayrıca aramayı gerçekleştiren yetkililer için de hukuki sorumluluk doğabilir.

TRAFİK ÇEVİRMESİNDE POLİS NELERE DİKKAT EDER?

Rutin trafik kontrolleri (halk arasında polis çevirmesi olarak bilinir), öncelikle sürücü belgelerinin ve araçla ilgili evrakın kontrolünü içerir. Polis memuru, aracı durdurduktan sonra ehliyet, ruhsat, zorunlu trafik sigortası gibi belgeleri sorar. Aynı zamanda sürücü ve yolcuların Genel Bilgi Toplama (GBT) sorgulaması yapılabilir. GBT sorgusu, polis veya jandarmanın mobil cihazlar veya telsiz aracılığıyla kimlik bilgilerinizi sisteme girerek adli sicil kaydı, arama kararı, yakalama emri, göçmen kaçakçılığı uyarısı gibi kayıtları kontrol etmesidir. Bu uygulama tamamen yasaldır ve polislerin asayiş amacıyla sık sık başvurduğu bir yöntemdir GBT Nedir? Genel Bilgi Toplama Sorgulaması. GBT sorgusu sırasında eğer hakkınızda yakalama emri veya benzeri bir kayıt çıkarsa, polis sizi gözaltına alabilir.

Polis, trafik uygulamasında araçları durdurma yetkisini makul şüphe veya rutin kontrol kapsamında kullanır. Durdurma sonrası, eğer şüpheli bir durum fark edilirse (örneğin araç içinden yasa dışı madde kokusu gelmesi, görünür şekilde suç teşkil eden bir eşya görülmesi, sürücünün agresif/kaçamak davranışları gibi), polis daha detaylı bir kontrol yapma yoluna gidebilir. Bu kapsamda, öncelikle kendi güvenliği ve çevrenin güvenliği için sürücü ve varsa yolcular araçtan indirilebilir.

Polis memuru, hem kişilerin üzerinde hem de araçta “yoklama suretiyle arama” yapabilir. Bu, kaba üst araması (dıştan elle yoklama) ve araç içinde dışarıdan bakıldığında görülebilen kısımların kontrol edilmesi şeklindedir. Örneğin, polis aracın içinde pencere veya kapı açıkken görebildiği koltuk üstü, paspas altı gibi yerlere bakabilir; el feneriyle aracın içine göz gezdirebilir. Şüphe hâlinde, sürücüden torpido gözünü veya bagajı açmasını rica edebilir, ancak bu noktada devreye önemli bir yasal ayrım giriyor:

ARACIN GÖRÜNMEYEN KISIMLARININ ARANMASI

Aracın görünmeyen kısımları derken kastedilen, torpido gözü, bagaj, konsol ve diğer kapalı bölmelerdir. Kanuna göre, polis bir aracı durdurduğunda bu kapalı bölümleri rutin kontrol kapsamında açtıramaz. Yani polis memuru, sırf genel kontrol amacıyla “bagajı aç bakalım” deme yetkisine sahip değildir (önleme araması kararı yoksa). Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu ve ilgili yönetmelikler, üst araması ve araç aramasının sınırlarını şöyle çizer:

Polis, durdurduğu kişilerin dışarıdan üzerlerinde taşıdıkları silah veya tehlikeli madde olup olmadığını anlamak için üstlerini yoklayabilir (kaba üst araması) ve aracın içeriden görebileceği kısımlarına bakabilir. Ancak, bu amaçla kişiye elbisesini çıkarttırmak veya aracın, dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin açılmasını istemek hukuka aykırıdır.

Dolayısıyla torpido, bagaj gibi kapalı kısımlar, sadece hukuki bir gerekçe varsa aranabilir. Peki bu gerekçeler nelerdir? Aracın gizli bölümlerini aramak için şu şartlardan biri gerekir:

• Hakim Kararı (Arama Emri): Adli bir soruşturma çerçevesinde, somut suç şüphesiyle hakimden alınmış bir arama kararı varsa polis aracı detaylı şekilde arayabilir. Bu kararda aranacak şeyin veya suçun belirtilmesi şarttır. Hakim kararı, en güçlü arama yetkisidir ve yasal prosedürlere uygun olarak alınır.
• Savcının Yazılı Emri: Eğer acil bir durum söz konusuysa ve hakim kararı beklenemeyecekse, Cumhuriyet Savcısı yazılı arama izni verebilir (CMK 119). Bu, gecikmesinde sakınca bulunan haller içindir ve sonradan hakim onayına sunulması gerekir.
• Önleme Araması Kararı: Yukarıda bahsedilen önleme araması kapsamında, belli bir bölge ve zaman dilimi için mülki amir veya hakim tarafından genel arama izni verilmiş olabilir. Örneğin, terör tehditleri nedeniyle bir şehirde belirli tarihlerde önleme araması kararı alındıysa, polis çevirmelerinde bagajlar da aranabilir. Bu kararlar genelde il valisi talebiyle sulh ceza hakiminin onayıyla alınır. Böyle bir durumda polis, “aranızda silah/tehlikeli madde var mı kontrol edeceğiz” diyerek kapalı bölmeleri de arama kapsamına dahil edebilir.
• Suçüstü ve Acil Hal: Eğer polis, suça ilişkin çok kuvvetli ve acil bir şüpheye ulaşırsa (örneğin araçtan uyuşturucu madde atılırken görmesi, içeride birinin yardım çığlığı duyması gibi), o anki şartların zorunluluğundan araçta arama yapabilir. Bu durum suçüstü hali olarak değerlendirilebilir. Ancak burada bile aramanın kapsamı, gördüğü/duyduğu şeye ilişkin olmalı; keyfiyete dönüşmemelidir.

Özetle: Normal bir trafik çevirmesinde, eğer yukarıdaki özel durumlar yoksa polis sizin izniniz olmadan bagajınızı veya torpidonuzu açıp arayamaz. Polisin araç arama yetkisi, dışa açık gözlem ve güvenlik kontrolü ile sınırlıdır. Şayet polis memuru hiçbir gerekçe göstermeksizin sizden aracınızın kapalı bölümlerini açmanızı isterse, bunun yasal dayanağını sorabilirsiniz. Genelde böyle bir durumda polis, “rutin kontrol” dışında şüpheli durum belirtmek zorundadır veya arama kararını göstermek durumundadır.

Vatandaş olarak, nazik bir şekilde “Memur bey, arama kararı var mı? Neden arandığımı öğrenebilir miyim?” diye sormanız hakkınız. Bu soruyu sormak yasal hakkınızı bilmek anlamına gelir ve suç teşkil etmez. Ancak hiçbir koşulda polise karşı fiziki engelleme veya direnme yoluna gitmemelisiniz.

polis araç araması

YASAL PROSEDÜR VE HAKLARINIZ

Polis tarafından yapılan aramalar sırasında vatandaşların da bazı hak ve yükümlülükleri bulunmaktadır. Arama öncesinde, polis memuru mümkünse arama yapılmasının sebebini kısaca izah etmelidir (örneğin, “şu ihbar nedeniyle kontrol yapıyoruz” gibi). Arama yapılacaksa, usul gereği genellikle aranacak kişiye/araca ait bir tutanak düzenlenir veya en azından polis telsizle merkeze bir bilgi geçer.

Arama esnasında, kaba üst araması her zaman aynı cinsiyetten görevli tarafından yapılmalıdır (erkek polisi, erkek; kadın ise kadın memur arar) – bu kural özellikle detaylı üst aramalarında geçerlidir. Araç aramasında ise böyle bir ayrım yoktur, ancak polisin saygı sınırlarını aşmaması esastır. Sizin üzerinizde veya aracınızda arama yapılırken tanık olmasını isteyebilirsiniz; pratikte genelde ikinci bir polis memuru zaten bulunur.

Arama sonucunda eğer suç unsuru oluşturan bir şey ele geçirilirse, polis bunlara el koyabilir ve size veya araçtakilere ilişkin işlem yapabilir. Örneğin ruhsatsız silah, uyuşturucu madde, kesici alet, kaçak eşya gibi şeyler bulunursa hemen adli işlem başlatılır. Bulunan eşyalar için el koyma tutanağı düzenlenir ve delil torbasına konulur. Bu durumda muhtemelen siz de gözaltına alınabilirsiniz. Gözaltı, kişinin özgürlüğünün geçici olarak kısıtlanması demektir ve savcının emriyle yapılır. Gözaltına alınan kişinin en kısa sürede savcı karşısına çıkarılması yasal zorunluluktur.

Gözaltı sürecinde haklarınız (bir yakınınıza haber verilmesi, avukat talep etme hakkı, sağlık kontrolü vb.) vardır. Konuyla ilgili detaylar için Gözaltı kararı ve süreci başlıklı yazıya bakabilirsiniz. Eğer arama sonucu ciddi deliller bulunursa, savcı tutuklama talep edebilir ve mahkeme kararıyla tutuklanabilirsiniz. Tutuklama kararı ise ancak mahkeme (sulh ceza hakimi) tarafından verilebilir ve kuvvetli suç şüphesi ile tutuklama nedenlerinin bulunmasına dayanır. Tutuklama ve şartları hakkında bilgi için Tutuklama nedir, şartları nelerdir? yazısına göz atabilirsiniz.

Arama sonunda herhangi bir suç unsuru bulunmazsa, arama işlemi sona erer ve yolunuza devam etmenize izin verilir. İsterseniz, yapılan aramayla ilgili polislerden arama tutanağı talep edebilirsiniz. Özellikle detaylı aramalarda (örneğin önleme araması kapsamında yapılan toplu kontrollerde) arama tutanağı düzenlenmesi ve bir nüshasının size verilmesi uygulamada mümkündür. Bu tutanak, ileride doğabilecek anlaşmazlıklarda ne arandığı ve sonucunu belgelemek açısından faydalı olabilir.

HUKUKA AYKIRI ARAMA VE İTİRAZ

Her vatandaş özel hayatın gizliliği ve mülkiyet dokunulmazlığı hakkına sahiptir (Anayasa m.20 ve m.21). Polis aramalarının da bu hakları ihlal etmeden, kanunların çizdiği sınırlar içinde yapılması gerekir. Hukuka aykırı bir arama, örneğin arama kararı olmadan evinizin aranması, makul şüphe olmadan aracınızın didik didik edilmesi gibi durumlar kanun önünde yanlıştır. Türk Ceza Kanunu’nun 120. maddesi, “haksız arama”yı suç olarak tanımlamıştır. Buna göre, bir kamu görevlisi hukuka aykırı şekilde bir kimsenin üstünü veya eşyasını ararsa 3 aydan 1 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Yani polis, görevini kötüye kullanarak yetkisi dışına çıkar ve usulsüz arama yaparsa, bu bir suçtur. Bu konuda detaylı açıklama için haksız arama suçu yazısına bakabilirsiniz.

Pratikte vatandaşlar, polis karşısında genellikle itiraz etmekte çekinirler. Ancak eğer kendinizi hukuksuz bir aramaya maruz kalmış hissediyorsanız, yasal haklarınızı arayabilirsiniz. Bunun birkaç yolu vardır:

• Nazik İtiraz ve Not Düşme: Arama sırasında polisle tartışmamak en doğrusudur. Fakat arama bittikten sonra, eğer uygulamanın hukuka aykırı olduğunu düşünüyorsanız, orada bulunan amir seviyesindeki polise veya iletişim kurulabiliyorsa savcıya durumu iletebilirsiniz. En azından tutanağa “arama kararı ibraz edilmedi, kendi isteğimle aramayı kabul etmedim” şeklinde bir not düşülmesini talep edebilirsiniz.
• Adli Mercilere Başvuru: Usulsüz arama için, olayın gerçekleştiği yerin Cumhuriyet Başsavcılığı’na giderek şikâyette bulunabilirsiniz. Bir dilekçe ile olayı anlatarak ilgili polis memurları hakkında şikâyet hakkınız var. Bu bir nevi suç duyurusudur. Nasıl yapılacağı konusunda bilgi almak isterseniz, suç duyurusu nasıl yapılır rehberine göz atabilirsiniz. Suç duyurusunda bulunmak, polisin eyleminin soruşturulmasını ve gerekirse ceza almasını sağlayabilir.
• İdari Şikayet: Polis merkezi amirliğine veya İl Emniyet Müdürlüğü’ne de yazılı şikayet verebilirsiniz. Emniyet içerisindeki disiplin mekanizmaları da konuyu inceleyebilir.
• Tazminat Davası: Eğer hukuka aykırı arama nedeniyle bir zarar gördüyseniz (örneğin itibarınız zedelendi, haksız yere gözaltına alındınız, aracınız zarar gördü vb.), tazminat talebinde bulunma hakkınız vardır. Ceza Muhakemesi Kanunu, haksız yere uygulanan koruma tedbirleri (arama, yakalama, tutuklama gibi) sonucunda zarar görenlere tazminat yolu açar. Özellikle suçsuz yere tutuklanan, gözaltına alınan kişiler haksız tutuklama tazminatı için dava açabilmektedir. Benzer şekilde, haksız arama da bu kapsama girebilir. Bu konuda haksız tutuklama tazminat davası içeriğine bakarak şartlarını öğrenebilirsiniz. Tazminat davaları, maddi ve manevi zararlarınızın karşılanmasını amaçlar.

Unutmayın: Polis ile karşı karşıya geldiğiniz bir durumda, haklı olsanız bile sakin ve saygılı davranmak çok önemlidir. Yasal haklarınızı bilip dile getirmek başka şey, polise direnmek veya hakaret etmek başka şeydir. Asla fiziksel mukavemet göstermemeli veya kaba söz kullanmamalısınız. Aksi takdirde kendiniz polise mukavemet veya hakaretten suçlu duruma düşebilirsiniz ki bu istenmeyen bir durumdur. Eğer polisle anlaşmazlık yaşarsanız, en doğru yaklaşım olay anında tartışmaya girmemek, gerekiyorsa işlemlere katlanıp sonrasında hukuki yollara başvurmak olmalıdır.

Son olarak, bekçiler konusunda da bir parantez açalım: Çarşı ve mahalle bekçileri de kolluk kuvvetidir ancak arama yetkileri yoktur. Bekçiler, şüpheli durumlarda kişileri durdurup dıştan elle yoklama (üst kontrolü) yapabilirler fakat araçlarda arama yapma yetkileri bulunmamaktadır. Bekçi şüpheli bir durum görürse polisi çağırır. Bu nedenle, “bekçi aracımı arayabilir mi?” sorusunun cevabı hayırdır. Bekçilerle ilgili detaylı bilgi için Bekçinin görev ve yetkileri yazısına bakabilirsiniz.

POLİS ARACIMI ARAYABİLİR Mİ

SIKÇA SORULAN SORULAR

Polis arama kararı olmadan arabayı arayabilir mi?

Hakim veya savcı tarafından verilmiş bir arama kararı yoksa, polis genel bir trafik kontrolünde aracın görünür yerleri dışında kalan bölmelerini arayamaz. Sadece makul şüphe durumunda, üst araması ve aracın içinin gözle görülür kısımlarını kontrol edebilir. Torpido, bagaj gibi kapalı bölümler için arama izni şarttır. Aksi takdirde yapılan detaylı arama hukuka aykırı sayılır.

Polis bagajı açmamı isterse ne yapmalıyım?

Öncelikle sakin olun. Polis memuruna arama izni olup olmadığını sorabilirsiniz. Eğer makul bir açıklama sunamıyor ve ısrarla bagajı açtırmak istiyorsa, nazikçe itirazınızı belirtin fakat fiziksel direnç göstermeden bagajı açın. Direnseniz bile polis zorla açabilir; bu durumda ortam gerilir ve sizin için olumsuz sonuçlar doğabilir. Bagaj açıldıktan sonra hemen hiçbir şey bulunmazsa, durumu not edin ve sonrasında gerekirse hukuki yollara başvurun. Ancak eğer polis “şu nedenle arama yapıyoruz” diyorsa (örneğin ihbar), muhtemelen bir arama izni veya genel arama kararı vardır. Bunu sorun ve öğrenin. İleride itiraz edecekseniz, o anki tanıkları ve polislerin kimlik numarasını not etmeye çalışın.

GBT sorgulaması sırasında arabam aranabilir mi?

GBT (Genel Bilgi Toplama) sorgusu, trafik çevirmelerinde rutin olarak yapılır ve sadece kimlik bilgilerinizin polis veri tabanında taranması işlemidir. Tek başına GBT sorgusu, aracın aranması için bir gerekçe değildir. Ancak GBT sonucunda aranma kaydı gibi bir durum çıkarsa veya polis başka bir şüphe fark ederse, o zaman arama gündeme gelebilir. Örneğin, GBT’de aracın plakasına veya içindekilere dair bir suç kaydı görülürse polis detaylı inceleme yapabilir. GBT sorgusu hukuka aykırı bir işlem değildir, herkes hakkında yapılabilir GBT sorgusu hakkında daha fazla bilgiyi ilgili içeriğimizde bulabilirsiniz.

Polis arama yaparken videoya çekebilir miyim?

Türkiye’de, polisin görevini ifa ederken video kaydı almak yasak olmasa da çok dikkatli olunması gereken bir konudur. Kamuya açık alanda görev yapan polisi genel olarak kayda almak kanunen suç değildir; ancak polis bunu özel hayatın gizliliği veya göreve engel olma olarak yorumlayabilir. Eğer uzaktan, işleyişi aksatmadan kaydedebiliyorsanız bu ileride delil olabilir. Fakat polis size “çekim yapmayın” derse, inatlaşmak yerine itaat edin ve sonrasında varsa tanık ifadelerine başvurun. Unutmayın, önceliğiniz güvenliğiniz olmalı. Kayıt alma girişimi polisle aranızda gerginlik yaratacaksa vazgeçin.

Arama sırasında avukat isteyebilir miyim?

Bir trafik kontrolü veya ani arama esnasında, anında bir avukatın gelmesi pratik değildir. Polis aracı ararken avukatınızın olay yerine gelmesini bekletme zorunluluğu yoktur. Ancak eğer arama sonucunda gözaltına alınacak olursanız, avukat talep etme hakkınız doğar. Gözaltı ve ifade alma süreçlerinde avukat bulunması yasal haktır. Arama esnasında telefonla avukatınızı arayıp bilgi vermenize genelde engel olmazlar, ama fiilen avukatın gelmesi beklenmeden arama yapılır. Yine de, polise “avukatımı aramak istiyorum” diyerek danışmanızı yapabilirsiniz; en azından biriyle iletişim kurduğunuzu görmek polis üzerinde daha dikkatli davranmaları yönünde etkili olabilir.

Jandarma araç arayabilir mi?

Evet, jandarma da tıpkı polis gibi kolluk kuvvetidir ve yetkileri benzerdir. Jandarma, sorumluluk alanında (genelde şehir dışı, köy, kırsal alanlar) araçları durdurup arayabilir. Jandarma için de makul şüphe, arama kararı, önleme araması gibi aynı kurallar geçerlidir. Yani jandarma da araçların sadece görünen kısımlarını sebep olmadan arayabilir; detaylı arama için arama izni gerekir. Jandarma kontrollerinde de GBT sorgusu yapılır, araç ve sürücü belgeleri denetlenir. Bu bakımdan polis ile jandarma arasında araç arama yetkisi açısından bir fark bulunmamaktadır.

Bekçi aracımı durdurup arayabilir mi?

Hayır, bekçiler araç durdurma ve arama yetkisine sahip değildir. Çarşı ve mahalle bekçileri geceleri devriye gezerek asayişe yardımcı olurlar ve şüpheli durumları polise bildirirler. Bekçi, şüpheli gördüğü bir aracı doğrudan kendisi durdurabilir mi konusunda uygulamada bazı tartışmalar olsa da, kanunen bekçinin yetkileri kısıtlıdır. Bekçi, şüpheli bir aracı gördüğünde plakasını anons edip polis ekiplerini çağırır. Bekçi ancak kişi üzerinde dıştan yoklama araması yapabilir, o da silah veya tehlikeli alet taşıdığına dair makul şüphe varsa yapılır. Kısaca, bir bekçi size “dur” diyorsa muhtemelen arkası polis gelecektir. Bekçiler ve arama konusunda daha fazla bilgi almak isterseniz, Bekçinin görev ve yetkileri yazımıza göz atabilirsiniz.

Polisin arama sırasında kötü muamelede bulunması durumunda ne yapabilirim?

Arama sırasında polis tarafından kaba davranış, hakaret, fiziksel şiddet gibi kötü muameleye uğrarsanız, bu kesinlikle kabul edilemez. Böyle bir durumda öncelikle sakin kalarak durumu mümkünse çevreden birine veya bir cihaza kayıt altına aldırmaya çalışın (kendi can güvenliğinizi tehlikeye atmadan). Ardından en kısa sürede bir doktor raporu alın (özellikle fiziki darp varsa). Sonra da doğrudan Savcılığa gidip ilgili polisler hakkında suç duyurusunda bulunun. Polisin kötü muamelesi işkence veya kötü muamele suçu kapsamına girebilir ve ceza kanununda ciddi yaptırımları vardır. Bu süreçte bir avukat desteği almanız önemlidir. Ücretsiz danışma için Avukata Sor hizmetimizi kullanabilir veya doğrudan bir ceza avukatına başvurabilirsiniz.

Polis rüşvet isterse ne yapmalıyım?

Ne yazık ki nadir de olsa böyle olaylar duyulabiliyor. Eğer bir polis memuru arama yaparken sizden para veya herhangi bir menfaat talep ederse, bu açıkça suçtur. Kamu görevlisinin, görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanarak çıkar sağlamaya çalışması irtikap suçu olarak tanımlanır. Örneğin, “sana ceza yazacağım ama halletmek istersen bir şeyler yap” tarzı imalarda bulunup para talep etmek, polisin işleyebileceği ciddi suçlardan biridir. Böyle bir durumla karşılaşırsanız, o anki ortamda can güvenliğinizi riske atmadan hareket edin; teklifi kabul etmiş gibi yapıp en kısa sürede durumu yetkili makamlara bildirin. Mümkünse olayın ses veya video kaydını alın (yine gizlice ve dikkatlice).

Sonrasında, Emniyet Müdürlüğü’ne ve Savcılığa bu polis hakkında suç duyurusunda bulunun. Polislerin rüşvet istemesi hem disiplin hem ceza açısından ağır sonuçlar doğurur. Türk Ceza Kanunu madde 250 ve devamında düzenlenen irtikap suçunun cezası oldukça yüksektir ve memuriyetten men edilmeye kadar gider. Örnek olarak, bir polis memurunun mesai saatleri dışında aracı durdurup arama bahanesiyle vatandaştan para istemesi, irtikap suçu kapsamında değerlendirilir. Bu gibi durumlarda hakkınızı mutlaka aramalısınız.

Arama sonrası tutanak istedim, polis vermedi. Normal mi?

Eğer polis sadece basit bir kontrol yaptıysa (yani detaylı aramaya geçmediyse) genelde ayrı bir tutanak tutulmaz. Fakat araç içi aranıp eşyalar karıştırıldıysa, normalde bir arama tutanağı düzenlenmesi gerekir. Polis bazen “istemiyorsan tutanak düzenlemeyelim, uzatmayalım” diyebilir. Aslında usulen tutanak tutulması, hem polis hem vatandaş için güvence altına alır. Arama sonunda siz talep ettiğiniz halde polis tutanak vermediyse, bu durumu siz kendiniz not edin ve mümkünse polis araç plakasını veya memur isimlerini kayıt altına alın.

Daha sonra ilgili emniyet birimine başvurarak arama kaydının olup olmadığını sorabilirsiniz. Çoğu zaman polisler, merkezlerine arama yaptıklarına dair bilgi geçer, dolayısıyla iz bırakırlar. Eğer hiçbir kayıt yoksa ve siz de hukuksuz bir arama olduğunu düşünüyorsanız, bu da şikayet dilekçenizde belirtmeniz gereken bir husustur. Genel olarak, arama tutanağı talep etmek vatandaş olarak hakkınız ve bunu istemeniz yersiz bir şey değildir.

Sonuç olarak, “Polis aracımı arayabilir mi?” sorusunun cevabı evet, ancak belirli şartlarla. Bu şartlar dışında yapılan aramalara karşı da vatandaş olarak haklarınızı bilmek önemlidir. Trafikte çevirmeye girdiğinizde panik yapmadan, polisin talimatlarına uyup, gerektiğinde nazikçe haklarınızı sormanız en doğru yaklaşımdır. Unutmayın, hukuk hem kamu düzenini korur hem de birey haklarını güvence altına alır. Polis de kanunlara tabidir ve keyfi uygulamalar yapamaz. Sizin de bir vatandaş olarak kurallara saygılı olmanız, gerektiğinde de yasal haklarınızı kullanmanız, toplum düzeni için gereklidir.