YILLIK İZİN SÜRELERİ VE ÜCRETİ

Yıllık ücretli izin, bir diğer deyişle senelik izin, çalışanlara her yıl yasal olarak tanınan ücretli dinlenme hakkıdır. Türkiye’de özel sektör çalışanları için yıllık izin hakkı, 4857 sayılı İş Kanunu ile güvence altına alınmıştır. Bu hak, çalışanların hem bedensel hem de zihinsel olarak dinlenmelerini sağlarken iş verimini ve motivasyonunu artırmayı amaçlar. Peki, yıllık izin hakkı nasıl kazanılır, süreleri ne kadardır ve yıllık izin ücreti nasıl hesaplanır?

YILLIK İZİN NEDİR?

Yıllık izin, bir işçinin belirli bir çalışma süresini doldurduktan sonra hak kazandığı, kanunen ücretli olarak dinlenebileceği belirli gün sayısıdır. Anayasamızın 50. maddesi, dinlenmenin çalışanların hakkı olduğunu belirtir ve bu kapsamda yıllık ücretli izin hakkını da vurgular. Yıllık ücretli izin, işçiye dinlenme ve iş-yaşam dengesini koruma imkânı sunar ve vazgeçilemez bir haktır. İşçi bu hakkından kendi rızasıyla bile feragat edemez, işveren de “izin kullanma yerine ücretini ödeyeyim” diyerek bu hakkı ortadan kaldıramaz. Yıllık izin döneminde çalışan, ücret almaya devam eder; yani maaşından herhangi bir kesinti yapılamaz. Bu yönüyle yıllık izin, hem dinlenme hakkı hem de ücret hakkı içeren çift boyutlu bir haktır.

YILLIK İZİN SÜRELERİ

YILLIK İZİN HAKKI NASIL KAZANILIR?

Özel sektörde bir işçinin yıllık ücretli izin hakkı, aynı işverene bağlı olarak en az bir yıl çalışması ile doğar. İşe başladığınız tarihten itibaren 1 yıl dolduğunda ilk yıllık izninizi hak edersiniz. Bu bir yıllık süre hesaplanırken deneme süresi de dahildir; yani deneme süresinde çalışmış olsanız bile bu süre yıllık izin kıdeminize eklenir. Örneğin, 1 Ocak 2024’te işe başlayan bir çalışan, 1 Ocak 2025 itibarıyla yıllık izin hakkını kazanır. İş sözleşmesi devam ettiği sürece her hizmet yılı için yeni bir yıllık izin hakkı doğmaya devam eder.

Ancak mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlar yıllık izin hakkından yararlanamaz, zira bu işler genellikle bir yıldan kısa sürdüğü için kanun bu durumları istisna tutmuştur. Buna karşılık kısmi süreli (part-time) veya çağrı üzerine çalışan işçiler de yıllık izin bakımından tam zamanlı çalışanlarla eşit hakka sahiptirler. Yani part-time çalışıyor olmanız, yıllık izin gün sayınızı azaltmaz; hak kazandığınız izin süresini çalışmadığınız günlerde kullanarak dinlenme hakkınızı tam olarak elde edebilirsiniz.

Aynı işverenin farklı işyerlerinde çalışmış olanların süreleri de birleştirilir; böylece işyerleri değişse bile aynı işverene ait işlerde toplam çalışma süreniz 1 yılı bulduğunda izin hakkınız doğar. Ayrıca kanun, fiilen işbaşında olmadığınız ama çalışılmış sayılan süreleri de (örneğin hastalık raporlu günler, doğum izni, askerlik dönüşü kıdem sayılan süreler) yıllık izin hesabına dahil eder. Deneme süresi boyunca işçiler yıllık izin kullanamazlar ancak bu süre sonunda 1 yıl tamamlanmışsa izin hakkı kazanılır. Özetle, yıllık izin hakkı, işe girişten itibaren geçirilen bir yıllık sürenin sonunda doğar ve bu haktan ne işçi ne de işveren vazgeçemez; her yıl hak edilen izin, en geç bir sonraki yıl içinde kullandırılmalıdır.

YILLIK İZİN SÜRESİ NE KADARDIR?

Yıllık izin süresi, çalışanının aynı işverendeki kıdemine (hizmet süresine) göre asgari olarak belirlenmiştir. İş Kanunu’na göre özel sektörde yıllık ücretli izin süreleri şöyledir:

• 1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dahil) hizmeti olanlar: En az 14 gün yıllık izin hakkı.
• 5 yıldan fazla 15 yıldan az hizmeti olanlar: En az 20 gün yıllık izin hakkı.
• 15 yıl (dahil) ve daha fazla hizmeti olanlar: En az 26 gün yıllık izin hakkı.

Yukarıdaki süreler kanunun çizdiği asgari (en az) sürelerdir. İş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile çalışan lehine bu sürelerin artırılması mümkündür. Örneğin bazı işyerleri 10 yılını dolduran çalışanlarına 24 gün yerine 25 gün verebilmektedir; ancak kanunen 10 yıl kıdemi olan bir çalışana 20 günden az izin verilemez.

Kanun, yaş bakımından da bir ayrım yaparak genç ve ileri yaştaki çalışanları ekstra korumaya almıştır. 18 yaş ve altındaki ile 50 yaş ve üzerindeki işçilerin yıllık izin süresi her koşulda en az 20 gün olmalıdır. Yani 16-17 yaşında bir genç işçi ya da 50’sini geçmiş bir çalışan, kıdemi henüz 1 yıl olsa bile 14 gün yerine en az 20 gün yıllık izin kullanır. Bu kural, gençlerin eğitim/dinlenme ihtiyaçları ve ileri yaştaki çalışanların sağlık durumları gözetilerek getirilmiştir.

Ayrıca yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık izin sürelerine 4 gün ilave edilir. Örneğin madende çalışan ve 3 yıllık kıdemi olan bir işçi normalde 14 gün yerine 18 gün yıllık izin hak eder. Bu da ağır ve yıpratıcı işlerde çalışanlara tanınan ek bir dinlenme avantajıdır.

Yıllık izin süresinin hesaplanmasında ulusal bayram ve genel tatil günleri ile hafta tatilleri özel bir şekilde değerlendirilir. Kanuna göre, yıllık izne denk gelen resmi tatil günleri izin süresinden sayılmaz. Örneğin 14 günlük izne çıkan bir çalışan bu süreye rastlayan pazar günleri veya bayram günlerini izin gününe dahil etmez, bunlar iznin üzerine eklenir. Bu sayede çalışanlar net olarak belirtilen gün sayısı kadar iş günü izin yapmış olurlar. Örnek vermek gerekirse, 14 günlük izniniz sırasında 2 hafta sonu ve 1 bayram günü varsa, toplamda 17 günlük bir tatil dönemi geçirmiş olursunuz (14 iş günü izin + 2 hafta tatili + 1 bayram günü).

YILLIK İZİN HAKKI

YILLIK İZİN KULLANIMI VE KURALLARI

Yıllık ücretli iznin nasıl ve ne zaman kullanılacağı konusunda hem işçinin hem de işverenin uyması gereken kurallar vardır. İşçi, hak ettiği yıllık izni kullanmak istediğinde bunu en az bir ay önceden yazılı olarak işverene bildirmelidir. Günü geldiğinde çalışan “bugün yıllık izne çıkıyorum” diyemez; izin talebi önceden planlanmalıdır. İşveren ise gelen talepleri ve işin durumunu dikkate alarak izin programını düzenler. Özellikle birden fazla çalışanın aynı dönem için izin istemesi halinde, işveren adil ve işlerin aksamayacağı bir plan yapmakla yükümlüdür. 100’den fazla işçi çalıştıran işyerlerinde kanunen “izin kurulu” oluşturulması ve izin planlarının bu kurul tarafından onaylanması gerekir.

İşveren, işçiye yıllık izni kullandırmakla yükümlüdür. İşverenin keyfi biçimde “sana izin vermiyorum” deme hakkı yoktur; sadece işin ve işletmenin gereklerini gözeterek izin zamanını düzenleyebilir. Yıllık iznin hiç kullandırılmaması, işçi açısından çalışma koşullarının ihlali sayılır ve işçiye haklı fesih (tazminatlı ayrılma) hakkı dahi doğurabilir. Dolayısıyla işverenlerin yıllık izin konusunda yasal sorumluluğu vardır ve işçi talep ettiğinde bu hakkı engellememelidir.

Yıllık iznin bölünmesi: Kanunda asıl olan yıllık iznin kesintisiz kullandırılmasıdır, fakat işçi ile işverenin anlaşması halinde izin belirli parçalara bölünebilir. Bölünme durumunda, iznin bir parçası en az 10 gün olmalıdır. Yani diyelim 20 gün yıllık izniniz varsa, bunu 10 gün + 5 gün + 5 gün şeklinde en fazla üç parçaya ayırmak mümkündür (hatta örnekteki gibi ilk parça 10 gün olduktan sonra kalan 10 günü daha küçük bölümlere de ayırabilirsiniz). Ancak hiçbir parça 10 günden kısa olamaz. Bu kural, çalışanların en azından belli bir süre kesintisiz dinlenmesini sağlama amacını taşır.

Yol izni: Eğer işçi yıllık iznini işyerinin bulunduğu şehirden başka bir yerde geçirecekse, örneğin memleketine gidecekse, yol izni adı altında ek bir izin hakkı da vardır. İşçi talep ederse ve seyahat edeceğini belgelemek koşuluyla (otobüs bileti, uçak rezervasyonu vb.), işveren gidiş-dönüş yolculuğu için toplam 4 güne kadar ücretsiz yol izni vermek zorundadır. Yol izni süresi için ücret ödenmez ve bu süre yıllık izinden düşmez; çalışan, yıllık iznine ek olarak bu ücretsiz izni yolda geçecek zaman için kullanabilir.

Yıllık izin devri ve kullanılmayan izinler: Kanunen yıllık izin hakkı devredilebilir, yani bir yıl kullanmadığınız izin hakkınız yanmaz, bir sonraki yıla aktarılır. 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi işçiler için kullanılmayan yıllık izinlerin yanması gibi bir durum yoktur. Bu noktada memurlar ile işçiler arasında bir fark var: Devlet memurları bir sonraki yıla sadece bir yıllık izin aktarabilirken, daha eski izinleri yanar; işçilerde ise kullanılmayan izinler asla yanmaz ve sözleşme sona erene kadar hak olarak devam eder. Ancak peş peşe yıllarca izin biriktirmek de tavsiye edilmez. İşveren, işçinin izinlerini biriktirip uzun süre kullanmamasını önlemek için planlama yapabilir çünkü amaç, çalışanın düzenli dinlenmesidir.

İzin sırasında başka işte çalışma yasağı: Yıllık izin, dinlenme amacıyla verilir ve bu süre içinde işçinin başka bir işte çalışması yasaktır. Eğer işçi, izinli olduğu günlerde gidip bir başka işte çalışırsa ve bu durum tespit edilirse, kendi işverenine karşı o süre için ödenen ücreti iade etmek zorunda kalabilir. Bu nedenle yıllık izinde gerçekten dinlenmek ve başka bir yerde çalışmamak gerekir.

YILLIK İZİN ÜCRETİ NEDİR?

Yıllık izin ücreti, bir çalışanın hak ettiği yıllık izin süresi boyunca alacağı ücreti ifade eder. Zaten “ücretli izin” tanımından da anlaşılacağı üzere, çalışan yıllık izinde olduğu günler için normal çalışma ücreti ne ise onu almaya devam eder. Yıllık izinde maaş kesintisi olmaz; SGK primleri de aynı şekilde işveren tarafından ödenmeye devam eder. Kısacası, yıllık izin kullanan bir işçi ücret ve diğer haklar açısından çalışıyor gibi kabul edilir.

Burada vurgulanması gereken önemli bir nokta: İşçiler, çalışırken “yıllık iznimi kullanmayayım, parasını alayım” diyemez. Yıllık izin hakkı, fiilen dinlenerek kullanılması gereken bir haktır. İşveren de çalışana “izin yapma, karşılığında sana ödeme yapayım” teklifini yasal olarak sunamaz. Yıllık iznin ücreti peşin ödenir mi? Genellikle işverenler, yıllık izne çıkan işçiye, izne çıkarken hak ettiği ücretini avans olarak ödeyebilirler ancak bu bir zorunluluk değildir. Önemli olan nokta, izin dönemine ait ücretin normal maaş gibi tam olarak ödenmesidir.

YILLIK İZİN ÜCRETİ NASIL HESAPLANIR?

Çalışan yıllık iznini kullandığı sürece maaşını tam alır dedik, peki işten ayrılırken kullanılmamış izinlerin ücreti nasıl hesaplanır? İş Kanunu’nun 59. maddesine göre, herhangi bir nedenle iş sözleşmesi sona erdiğinde, işçinin hak edip de kullanmadığı yıllık izin günlerinin ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki son brüt ücreti üzerinden kendisine ödenir.

Buna halk arasında kullanılmayan izinlerin paraya çevrilmesi diyebiliriz. Örneğin işten ayrıldığınız tarihte aylık brüt maaşınız 15.000 TL ise ve kullanılmamış 10 gün izniniz kalmışsa, 10 günlük brüt ücretiniz hesaplanır (15.000 TL aylık brüt maaş ~ günlük brüt 500 TL ise, 10 x 500 = 5.000 TL brüt) ve bu tutar tarafınıza ödenir. Bu ödeme yapılırken normal ücrette olduğu gibi gelir vergisi, damga vergisi ve SGK prim kesintileri de uygulanır, sonuçta kalan net tutar size verilir.

Yıllık izin ücreti, iş sözleşmesinin sona erdiği anda muaccel (hemen ödenmesi gereken) hale gelir. İşçinin istifa etmesi, işten çıkarılması, hatta kendi kusuru nedeniyle (örneğin haklı fesihle) işten çıkarılması fark etmez – hangi durumda olursa olsun hak kazanılmış kullanılmamış izin varsa ücreti mutlaka ödenir. Bu konuda işverenin ödeme yapmaması yasal olarak mümkün değildir. İşçi ayrılırken izin ücreti ödenmemişse, 5 yıl içinde dava açarak bu alacağını talep edebilir, zira izin ücreti alacaklarında zamanaşımı süresi 5 yıldır.

Kullanılmayan yıllık izin ücreti hesaplanırken dikkat edilen husus, fesih anındaki brüt ücretin esas alınmasıdır. Yani işçi, daha önce düşük maaşla çalışmış olsa bile, çıkış tarihindeki zamlı maaşı üzerinden ödeme alır. Bu da işçinin lehine bir durumdur. Örneğin, geçtiğimiz yıl maaşınız 10.000 TL iken 5 gün izin kullanmamış olun, bu yıl maaşınız 15.000 TL’ye çıkmışsa ve ayrılıyorsanız, 5 günlük izin ücretiniz 15.000 TL üzerinden hesaplanır.

Son olarak, basın iş koluna tabi gazeteciler için özel bir kural bulunduğunu not edelim: 5953 sayılı Basın İş Kanunu’na tabi çalışan gazeteciler, kullanılmamış izinlerinin ücretini çift katı olarak alırlar. Bunun dışındaki sektörlerde normal hesaplama geçerlidir.

Özetle: Yıllık izin boyunca maaşınız aynen yatar; işten ayrılırken de kullanılmamış izinleriniz yanmaz, ücrete çevrilerek size ödenir. Bu nedenle yıllık izin haklarınız hem dinlenme hem de maddi açıdan korunmaktadır.

YILLIK İZİN SÜRELERİ VE ÜCRETİ

SIKÇA SORULAN SORULAR

Yıllık izne ne zaman hak kazanırım?

İşe başladığınız tarihten itibaren 1 yıl çalıştıktan sonra yıllık ücretli izne hak kazanırsınız. Deneme süresi bu 1 yıla dahildir, ancak mevsimlik/kısa süreli işlerde 1 yıl dolsa bile kanunen yıllık izin hakkı doğmayabilir.

İlk yılım dolmadan yıllık izin kullanabilir miyim?

Hayır, kanunen bir yılı doldurmadan yıllık izin hakkınız olmaz. Fakat bazı işverenler insiyatifle ilk yıl içinde ücretli/ücretsiz izin verebilir; bu tamamen işverenin takdirine bağlı olup yasal yıllık izin yerine geçmez.

Yıllık izin süresi kaç gündür?

Kanunen çalışma sürenize göre en az 14, 20 veya 26 gündür. 1-5 yıl arası kıdemi olanlar 14 gün, 5-15 yıl arası 20 gün, 15 yıl ve üzeri 26 gün yıllık izin hakkına sahiptir. 18 yaş altı veya 50 yaş üstü iseniz bu süre en az 20 gündür. Yeraltı işlerinde çalışanlara +4 gün eklenir.

Yıllık izin ücreti nedir, izinde maaşım kesilir mi?

Yıllık ücretli izin olduğu için izin süresince maaşınız aynen ödenir, kesinti yapılmaz. İşten ayrılırken kullanılmamış izin günleriniz varsa, bunların ücreti son brüt maaşınıza göre hesaplanıp size ödenir.

Kullanmadığım yıllık izin yanar mı?

Hayır, özel sektör çalışanları için kullanılmayan yıllık izin hakları yanmaz, bir sonraki yıllara devreder. Sadece devlet memurları en fazla iki yılın iznini biriktirebilir, daha eskiyse yanabilir; işçiler için ise böyle bir sınırlama yoktur.

İzinlerimi parça parça alabilir miyim?

Evet, yıllık izninizi bölerek kullanabilirsiniz ancak bölümlerden biri en az 10 gün olmalıdır. Örneğin 14 gün izninizi 10+4 veya 10+2+2 şeklinde kullanabilirsiniz. Daha küçük parçalara bölmek kanunen uygun değildir.

Yıllık izinde başka bir işte çalışabilir miyim?

Hayır. Kanun, yıllık izin süresince çalışanın başka bir işte ücret karşılığı çalışmasını yasaklar. Eğer izinli iken başka bir işte çalıştığınız tespit edilirse, kendi işvereniniz sizden o dönem ödediği ücreti geri isteyebilir.

İşveren yıllık izin hakkımı vermek istemezse ne yapabilirim?

Yıllık izin hakkı kanuni bir zorunluluktur. İşvereniniz mazeretsiz şekilde izin kullandırmıyorsa, durumu yazılı olarak talep edip kayıt altına alın. Yine de izin verilmiyorsa, İş Kanunu 24. maddeye göre bu durumdan dolayı iş akdinizi haklı sebeple feshedip tazminat talep etme hakkınız doğabilir. Genelde böyle bir duruma varmadan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikâyetle de çözülebilir.

Yıllık iznimi ne zaman kullanmalıyım, istediğim zaman çıkabilir miyim?

İzin zamanınızı talep etmek sizin hakkınız, ancak kullanım zamanı işverenin onayıyla belirlenir. Genellikle iş yoğunluğunun daha az olduğu dönemler tercih edilir. Siz izne çıkmak istediğiniz tarihi en az 1 ay önce bildirin, işveren uygun görmezse alternatif tarih önerebilir ama tamamen reddedemez.

Doğum izni yıllık izinden sayılır mı?

Hayır, doğum (analık) izni ayrı bir kanuni haktır ve yıllık ücretli izinden bağımsızdır. Doğum izni kullanan kadın işçi, yıllık iznini ayrıca hak eder ve kullanabilir; doğum izni süreleri yıllık izin hesabında çalışılmış gibi sayılır, fakat doğum izni yıllık izinden düşülmez.

Part-time çalışanların yıllık izni var mı?

Evet, part-time veya çağrı üzerine çalışanlar da yıllık izin hakkına sahiptir ve izin süresi açısından tam zamanlı çalışanlardan farkı yoktur. Sadece izni fiilen haftada çalışmadıkları günlere gelecek şekilde kullanırlar, ancak toplam gün sayısı aynıdır.

İşten ayrılırken yıllık izin ücreti hemen ödenir mi?

Evet, iş sözleşmesi sona erdiğinde kullanılmamış izinlerin ücreti derhal ödenmelidir. Genellikle işten çıkış işlemleri sırasında diğer haklarla birlikte ödenir. Ödenmezse yasal faizle birlikte talep edilebilir.