Karşılıksız Çek Suçu ve Cezası Nedir?

1. Karşılıksız Çek Ne Demektir?

Çek ödeme emri niteliğinde olan bir kıymetli evrak türüdür. Muhatap banka olacak şekilde düzenlenir ve üzerindeki tutar karşılığında ödeme gücü olan bir evraktır. Adına çek düzenlenen kişi söz konusu çeki bankaya götürüp verdiği taktirde banka orada yazılı olan tutarı vermekle yükümlüdür. Yani çeki, para değeri olan bir evrak ve ödem aracı olarak tanımlayabiliriz.

Çekler genellikle vadeli olarak düzenlenmektedir. Çek üzerinde yazan keşide tarihinde bozdurulmak (tahsil edilmek) üzere bankaya götürüldüğünde keşidecinin banka hesabında çek tutarı kadar paranın olmamasına çekin karşılıksız çıkması denir. Yani karşılıksız çek, çeki düzenleyen kişinin banka hesabında çek tutarı kadar paranın bulunmaması durumdur. Banka hesabında çekte yazılı olan miktar bulunmadığı için ödemeyi gerçekleştiremeyen banka çekin üzerine ‘karşılıksızdır ’ veya ‘ödenmemiştir’ ibaresi düşmektedir. Bu durum artık çeki karşılıksız yapmakta ve iş hayatında karşılıksız çek olarak tanımlanmaktadır

Çek iş hayatında sıklıkla kullanılan bir ödeme aracıdır. İş hayatında güvenli bir yatırım ve iş ortamı sağlamak için 5941 sayılı Çek kanunu yürürlüğe girmiştir. Çeke olan güveni arttırmak ve karşılıksız çek kullanımını ortadan kaldırmak amacıyla çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişiler hakkında çeşitli yaptırımlar öngörülmüştür.

2. Karşılıksız Çek Suçu ve Cezası

Karşılıksız çek suçu, 5941 sayılı Çek Kanunu madde 5’te düzenlenmektedir. Suçun kanundaki tanımı “Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu” dur Karşılıksız çek suçu, sıklıkla yargılamaya konu olan ve günümüz ticari hayatında önemsenmesi gereken bir icra ceza suçudur.

Karşılıksız çek suçunun oluşabilmesi için ilk olarak çek, kanunen belirlenen ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmelidir. İbraz süreleri çekin düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün, düzenlendiği yer dışında bir yerde ödenecekse 1 aydır. İkinci olarak çekte yazılı tutarın bir kısmının veya tamamının, bankada karşılığının olmaması ve bu durum üzerine bankanın çekin arka yüzüne karşılıksızdır veya ödenmemiştir ibaresini yazması gerekmektedir.

Karşılıksız Çek Suçunun cezası da  5941 sayılı Çek Kanunu madde 5’te düzenlenmektedir.İlgili çek için “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebep olan kişi, binbeşyüz güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır. Ancak kişi hakkında hükmedilecek olan cezanın miktarı, çekte karşılıksız kalan miktardan aşağı olamaz. Birden fazla çek var ise hepsi için ayrı ayrı cezalandırılır.

Verilen adli para cezasının ödenmemesi halinde verilen ceza hapis cezasına çevrilecektir.

3. Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Unsurları

Karşılıksız cek suçunun oluşması için bazı unsurları oluşması gerekmektedir. Bu unsurları kısaca belirtmek gerekirse;

• Çekin ibraz süresinin(vadesinin) gelmiş olması gerekmektedir.
• Çeki süresi içerisinde ibraz edilmiş olmalıdır.
• Çekin arkasına ‘karşılıksızdır’ veya ‘ödenmemiştir’ ibaresinin ilgili banka tarafından yazılması gerekmektedir.
• Çek sahibi(keşideci) süresi içerisinde ilgili adli makamlara şikayet yoluna başvurmalıdır. (Öğrenmesinden itibaren 3 ay her halde 1 yıl)

4. Çekte bulunan taraflar kimlerdir?

Keşideci: Çeki düzenleyen

Muhatap: Çeki ödeyecek banka şubesi

Hamil: Çeki elinde bulunduran kişi, alacaklı (hamiline)

Ciranta: Emre yazılı bir ticari senedi bir başkasına ciro eden kimse.

Avalist: Aval, bir çekte keşideci lehine verilmiş kişisel teminattır. Aval veren kişi (Avalist) attığı imza ile kambiyo ilişkisine dahil olur ve sorumlu hale gelir.

5. Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme

Karşılıksız çek suçu nedeni ile yargılama yapma görevi Çek Kanunu’nun 5/1. maddesi ile icra ceza mahkemelerine verilmiştir. Şikayetçinin, çekin karşılıksız olduğunu öğrendiği tarihten itibaren 3 ay ve her halükarda 1 yıl içerisinde icra ceza mahkemelerine başvurması suretiyle süreç başlamaktadır.

Çek Kanunu’nun 5/1. maddesine göre yetkili mahkemeler ise şunlardır:

1. Çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği yer,
2. Çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer,
3. Hesap sahibinin yerleşim yeri,
4. Şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesi.

6. Karşılıksız Çekte İnfaz Süreci Nasıl Olur?

Karşılıksız çek suçu sebebiyle yapılan bir ceza yargılamasında Çek Kanunu’nun 5. maddesinin 10. fıkrasına göre; bu suç için ön ödeme, HAGB (hükmün açıklanmasının geri bırakılması) ve uzlaşma hükümleri uygulanmayacaktır.

Karşılıksız çek suçu sebebiyle mahkum olan kişiye İnfaz savcılığı tarafından kesinleşen adli para cezasını ödemesi için bir ödeme tebligatı gönderilir. Tebligat da 30 gün içerisinde ödeme yapması gerektiği bildirilir.

5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesinin 11. fıkrasında göre gönderilen ödeme tebligatına rağmen cezanın ödenmemesi karşısında bu ceza “kamuya yararlı bir işte çalıştırma kararı verilmeksizin” doğrudan hapis cezasına çevrilecektir. Karşılıksız çek suçlarında kamuya yararlı bir işte çalıştırılması kararı verilemez.

Ayrıca İnfaz Kanununa göre; adli para cezasından çevrilen hapis cezasının infazı herhangi bir surette ertelenemez ve koşullu salıverilme hükümleri uygulanamaz. Adli para cezası yerine verilen hapis süresi 3 yılı geçemez. Birden fazla hükümle adli para cezalarına mahkûmiyet hâlinde ise hapis süresi 5 yılı geçemez.

 Sonuç olarak karşılıksız çek suçundan dolayı icra ceza mahkemesinden adli para cezası almış olan biri bu cezayı ödemek zorundadır. Ödeme yapmadığı takdirde doğrudan hapis cezası verilecektir. Hakkında herhangi bir denetimli serbestlik kararı da verilmeyeceğinden dolayı cezasını ceza infaz kurumunda geçirecektir.

7. Çekin Karşılıksız Çıkma Durumunda Ne Yapılır?

İbraz sürelerine uyulması şartıyla bankaya tahsil amacıyla ibraz edilen çekin karşılıksız çıkması halinde bankanın kısmi olarak bir sorumluluğu bulunmaktadır. Bankanın her bir çek yaprağı için ödemekle yükümlü olduğu bir tutar mevcuttur. Bu tutar her yıl Ocak ayında güncellenmektedir. 2022 yılı için bankanın karşılıksız çıkan çek yaprağı için ödemesi gereken tutar 3.600,00 TL dir. Çek bedeli 3.600,00 TL’nin altında kalan tutarlar için ise çek bedeli kadar ödeme yapmak zorundadır.

Karşılıksız çıkan çek için yukarıda bahsedilen tutarın bankadan tahsil edilmesi için 10 yıllık bir zamanaşımı mevcuttur. Yani çekin karşılıksız çıkma tarihinden itibaren bankaların sorumluluğunun zamanaşımı süresi 10 yıldır.

Dikkat edilmesi gereken bir diğer husus ise; her bir çek yaprağı basımından itibaren 5 yıl içerinde kullanılması gerekmektedir. 5 yıl içerisinde kullanılmayan çek yaprağı geçersiz olacaktır.

Karşılıksız çekin tahsili için çeki ciro eden kişilere icra takibi yapmak gerekmektedir. İcra takibi yapmak suretiyle çekte yazılı tutar diğer cirantalardan tahsil edilebilecektir. Karşılıksız çeki tahsil edebilmek deneyim ve tecrübe gerektiren bir iştir ve uzmanlık gerektirmektedir. Harbiye Hukuk Bürosu olarak karşılıksız kalan çekleri tahsil etme konusunda uzman avukat kadromuzla, size bir telefon kadar uzağız.

8. Karşılıksız Çek İle Sahte Çek Arasındaki Fark Nedir?

Sahte çek ve karşılıksız çek birbirinden tamamen farklı kavramlardır. Sahte çek; çek yaprağı basmaya yetkisi olmayan kişiler tarafından basılan kağıt parçasıdır. Örneğin; banka tarafından basılmış olan çek yapraklarının aynısının bire bir kopyalanarak basılmasıdır. Buna ikiz çek yada kopyalanmış çek de denir. Böyle durumda TCK’da yer alan resmi belgede sahtecilik ve dolandırıcılık suçu oluşacaktır.

Karşılıksız çek ise, TTK’da yer alan şekil şartlarını taşıyan ve yetkili banka tarafından basılan ,çekin üstünde yazan tutarın ödeme tarihinde banka hesabında olmamasıdır ve Çek Kanununa göre cezalandırılır.

Son olarak çek ticaret hayatında oldukça kullanılan bir kıymetli evraktır. Türkiye’de bir çek ciro yolu ile ortalama 5-6 kez el değiştirmektedir. Çek tahsil edilene kadar elden ele dolaşmaktadır. Çekin karşılıksız çıkması halinde birçok kişi bu durumdan dolayı mağdur olmaktadır. Kanunlarımız karşılıksız çekin önüne geçebilmek için birçok önlem almasına rağmen yine de piyasada karşılıksız çek çıkmaktadır.

Bu nedenle çek ödeme olarak teklif edildiğinde çekin karşılıksız çıkabilme ihtimali iyi değerlendirilmeli, tanımadığımız veya güvenmediğimiz kişilerden çek alınmaması   gerekmektedir.