İŞVERENİN ZAM YAPMA ZORUNLULUĞU VE KAPSAMI

İşverenin zam yapma zorunluluğuna yönelik özel bir düzenleme İş Kanunu’nda bulunmamaktadır. Bazı istisnalar dışında işveren işçinin maaşına zam yapıp yapmamak konusunda takdir yetkisine sahiptir. Bu istisnalar;

• Yapılan toplu iş sözleşmesinde işverenin zam yapma zorunluluğuna dair madde bulunması.
• İşçi ile işveren arasında yapılan iş sözleşmesinde işverenin zam yapma zorunluluğuna ilişkin madde bulunması.

  İşverenin zam yapma zorunluluğu yukarıdaki istisnalar dışında iş ilişkisine göre değişkenlik gösterebilir. İşçi, çalışmasının karşılığında ücret alır. Aldığı ücret işçinin temel ihtiyaçlarını gidermesini ve sosyal yaşantısını sürdürmesini sağlamalıdır. Bu ihtiyaçları giderebilmesi için gereken ücretin en alt sınırını asgari ücret olarak ifade ederiz.

Çeşitli sebeplerle işçinin ücretinin asgari ücretin altında kaldığı durumlarda işverenin zam yapma zorunluluğu ortaya çıkar. Asgari ücret nedir, işçiye zam zorunlu mu, işverenin zam yapma zorunluluğu var mıdır gibi sorunların cevaplarına gelin birlikte bakalım.

İşçi avukatı iletişim

İŞÇİ ÜCRETİ NEDİR?

  Ekonomik açıdan ücret, üretim aşamasında kullanılan fiziki ve zihinsel işçi gücü karşılığında ve işin yapılmasında ödenen bedel olarak tanımlanabilir. Bu bedel paradır. Bunun yanı sıra İş Kanunu’na baktığımızda işçinin emeğinin karşılığında bir ücret alması iş sözleşmesinde zorunluluk arz etmektedir. İş sözleşmesinde ücret açık şekilde kararlaştırılmadığında dahi, yapılan işin bir bedel karşılığında (ki o bedel ücrettir.) yapılması gereklilik arz etmektedir. Türk Borçlar Kanunu’nun ve İş Kanunu’nun bu konuyla ilgili hükümleri açıktır.

Madde 8/1 – İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. İş sözleşmesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tâbi değildir. (İş K. 8/1)

Madde 32/1 – Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır. (İş K. 32/1)

Madde 394/2- Bir kimse, durumun gereklerine göre ancak ücret karşılığında yapılabilecek bir işi belli bir zaman için görür ve bu iş de işveren tarafından kabul edilirse, aralarında hizmet sözleşmesi kurulmuş sayılır. (TBK. 394/2)

  Kural olarak çalışanın maaşı işveren tarafından ödenir. Yasaların tanımladığı şekliyle “üçüncü taraf ödemesine” oteller, restoranlar, barlar ve kafeler gibi yerlerde müşterilerin bıraktığı bahşişler örnek olarak gösterilebilir. Bazı durumlarda taraflar (işçi- işveren) anlaşarak işçiye ödenecek ücretin yalnızca 3. kişiler tarafından verilecek olan bahşişler olduğuna karar verebilirler. Fakat bir ayda toplanan bahşişlerin asgari ücret tutarının altında kaldığı durumlarda işçi açısından mağduriyet yaşanmaması için işveren asgari ücret ile toplanan bahşiş arasındaki farkı ödemelidir.

İŞÇİ ÜCRETİ SABİT MİDİR?

 Yıllık belirlenen asgari ücretin artışı neticesinde işçiye verilen aylık ücret asgari ücrete yaklaşabiliyor. Yalnızca ücreti asgari ücret olan işçiler bakımından bu konu daha net anlaşılabilmektedir. İşveren açısından bakıldığında işveren, asgari ücret ile çalışan işçiye enflasyon ya da üst üste yapılmayan zamlar neticesinde ücret değişikliğine ihtiyaç duymamaktadır. Asgari ücret ile çalışan işçinin ücreti asgari ücrete sabitlenmiştir.

İŞVERENİN ZAM YAPMA ZORUNLULUĞU VARMI?

‘İşçiye zam zorunlu mu?’ sorusunun yanıtı İş Kanunu’nda açıkça belirtilmemiştir. Ancak işçinin ücreti enflasyon ya da üst üste yapılmayan zamlar neticesinde asgari ücretin asgari ücretin altında kalmış ise işveren işçinin ücretini asgari ücretin altında kalmayacak şekilde artırmalıdır. İşçinin ücretini asgari ücretin altında kalmayacak şekilde artırmak, işverenin zam yapma zorunluluğunu ortaya çıkarır.

İŞÇİNİN ÜCRETİ ASGARİ ÜCRETİN ALTINDA OLABİLİR Mİ?

  Bir çalışmanın iş sözleşmesi olarak nitelendirilmesi için ücretlilik ilkesi gereği ücret karşılığı yapılması gereklidir. İşveren, işçiye karşı çalışmasının karşılığında ücret ödemekle yükümlüdür. Yapılan iş sözleşmesi gereği işverenin ödemekle yükümlü olduğu ücretin en alt sınırını asgari ücret olarak nitelendiririz. Asgari ücretin ne olduğu İş Kanunu’nun 39. Maddesinin 1. Fıkrasında belirtilmiştir.

Madde 39- İş sözleşmesi ile çalışan ve bu Kanunun kapsamında olan veya olmayan her türlü işçinin ekonomik ve sosyal durumlarının düzenlenmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca Asgari Ücret Tespit Komisyonu aracılığı ile ücretlerin asgari sınırları en geç iki yılda bir belirlenir.  (İş. K. 39).

İŞVEREN İŞÇİNİN ÜCRETİNE ASGARİ ÜCRET ARTIŞ ORANININ ALTINDA ZAM YAPABİLİR Mİ? 

  İşçinin ücretinin asgari ücretin altında kaldığı durumlarda işçinin ücretinin asgari ücrete denk gelecek şekilde zam yapılması zorunludur. Bu durumda işverenin zam yapma zorunluluğu vardır. İşçinin ücreti asgari ücretin üzerinde ise ve yapılan iş sözleşmesinde ücret zammına ilişkin bir hüküm yoksa işverenin zam yapma zorunluluğu yoktur. İşverenin inisiyatifi söz konusu olur ve eğer isterse asgari ücret artış oranının altında zam yapabilir veya hiç zam yapmayabilir.

ASGARİ ÜCRET ARTIŞ ORANI ALTINDA YAPILAN ZAM İŞÇİYE HAKLI FESİH İMKANI VERİR Mİ?

  İşçi ile işveren arasında yapılan iş sözleşmesinde işvereni bağlayıcı bir hüküm yok ise işverenin zam yapma zorunluluğu yoktur. Zam yapıp yapmamak işverenin inisiyatifindedir. İşçinin ücretinin asgari ücretin üzerinde olduğu durumlarda iş sözleşmesinde aksine hüküm bulunmadığı takdirde işçi, ücretine asgari ücret artış oranında zam yapılmasını talep edemez. Yapılmayan zamma dayanarak haklı fesih yoluna başvuramaz.

İŞÇİNİN MAAŞINA HİÇ ZAM YAPILMAMASI HAKLI FESİH NEDENİ OLUR MU?

  Ülke genelinde ve dünyada artan enflasyon neticesinde işçinin hayatını idame ettirebilmesi ve geçimini sağlayabilmesi için gerekli olan miktar değişkenlik göstermektedir. Asgari ücret işçinin geçimini sağlayabilecek kadar gelir elde etmesine yardımcı olur. İşçinin maaşı asgari ücretin üzerinde ise ve iş sözleşmesinde ücret zammına ilişkin bağlayıcı bir hüküm yoksa işçiye maaş zorunlu mu? Hayır zorunlu değildir. İşçinin bu sebebe dayanarak haklı fesih imkanı bulunmamaktadır. Ancak asgari ücret ve enflasyon artış göstermiş ve bunun neticesinde işçinin ücreti asgari ücretin altında kalmış ise ücret zammı talep edebilir. Bu sebebe dayanarak haklı fesih imkanına sahip olur.

İŞÇİNİN MAAŞINA ZAM YAPILMAMASI DURUMUNDA İŞÇİ NE YAPABİLİR?

  İş sözleşmesinde ücret artışıyla ilgili hükmün varlığı ve bu hükme uyulmadığı hallerde, işçi sözleşmeyi haklı fesih yoluyla sonlandırma imkanına sahiptir. Bunun yanı sıra işçi kıdem tazminatı istemeye hak kazanabilir.

  İşçi ücretinin asgari ücretin altında kalması ve buna rağmen zam yapılmaması durumunda da işçi haklı fesih yoluna başvurabilir. İşçinin hakları korunur.

İŞVERENİN ZAM YAPMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ KANUNİ BİR DÜZENLEME Mİ?

 İşverenin zam yapma zorunluluğu İş Kanunu’nda özel olarak düzenlenmemiştir. Ancak birazdan sayacağımız iki şartın varlığı haline işverenin zam yapma zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.

1. Yapılan toplu iş sözleşmesinde işverenin zam yapma zorunluluğuna dair madde bulunması.
2. İşçi ile işveren arasında yapılan iş sözleşmesinde işverenin zam yapma zorunluluğuna ilişkin madde bulunması.

  Peki bu iki şartın dışında işçiye zam zorunlu mu ya da işverenin zam yapma zorunluluğu var mı?

   Eğer işçinin ücreti enflasyon ya da üst üste zam yapılmaması sonucunda asgari ücretin altında kalmış ise, İş Kanunu gereği işçinin ücretinin asgari ücretin altında kalmaması için zam yapılması gereklidir. Bu durumda işverenin zam yapma zorunluluğu olacaktır.

İŞÇİ MAAŞINA ZAM YAPMAK İŞVERENİN YÖNETİM HAKKI KAPSAMINDA MI?

 İşçi ile işveren arasında yapılan sözleşmede ücret artışıyla ilgili bir hüküm yok ise işçinin ücretinin artışına yönelik karar işverenin yönetim hakkı kapsamında olacaktır. İşveren ile işçi arasında yapılan bireysel ya da toplu iş sözleşmelerinde bir zam oranı ya da maktu tutar belirlenmediği takdirde işverenin zam yapma zorunluluğu bulunmamaktadır. Aynı dönem içerisinde yapılmayan zamma ilişkin işçilerin iş sözleşmesini haklı fesih hakkı bulunmamaktadır.

İŞVERENİN ZAM YAPMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNE YARGITAYIN YAKLAŞIMI NEDİR?

  İşçiye enflasyon artışı tutarına denk gelen miktarın dışında ücret zammı yapılması (ücret, asgari ücretin altında kalmıyorsa) kanunen zorunlu değildir. Yargıtay’ın bu konuya ilişkin emsal kararı bulunmaktadır. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin E. 2011/11084 K. 2013/19249 T. 24.6.2013 tarihli kararında, işçinin fark ücreti alacağına ilişkin talebini iş sözleşmesinin hükümlerinin işverenin zam yapma zorunluluğuna tabi olmadığına kanaat getirerek ücret zammı talebinin reddine karar vermiştir.

HARBİYE HUKUK BÜROSU İŞÇİ- İŞVEREN UYUŞMAZLIKLARI HİZMETLERİMİZ

Harbiye Hukuk Bürosu İş hukuku avukatı uzman kadromuz ile 2004 yılından bu yana işçi ve işveren arasında çıkan uyuşmazlıklarda en hızlı şekilde arabuluculuk süreci ile dava aşamalarında danışmanlık ve iş hukuku avukatlığı hizmeti vermekteyiz.

 İş hukuku avukatı kadromuz ile iş hukuku ve işçi hakları konusunda işçi müvekkillerimiz adına tazminat sürecinin takibi, arabuluculuk süreci ve takibi, ihbar tazminatı davası, kıdem tazminatı davası, sendikal tazminat davası, iş kazası tazminat davaları, işe iade davası, işten çıkarılan işçinin hakları ve dava sonrası süreçte icra işlemleri konusunda hukuki destek sağlamaktadır.

SIKÇA SORULAN SORULAR

İşveren Zam Yapmak Zorunda Mı?

  İşverenin zam yapma zorunluluğu sıkça sorulan sorular arasındadır. İşçi- işveren arasında yapılan iş sözleşmesinde ücret zammına ilişkin bir hüküm yoksa işverenin zam yapma zorunluluğu yoktur. Ancak üst üste yapılmayan zamlar işçinin ücretinin asgari ücretin altında kalmasına neden olursa bu durumda işçiye zam zorunlu mudur? Evet işverenin zam yapma zorunluluğu doğar.

Maaşa Zam Yapılmaması Haklı Fesih Nedeni Mi?

  Burada işçiye zam zorunlu mu, değil mi diye bakmamız gerekmektedir. İşçi, ücretine zam yapılmasını istemekte haklıysa; bir başka deyişle iş sözleşmesinde ücret zammıyla ilgili hüküm varsa ya da işçinin ücreti asgari ücretin altında kalmış ise işçi yapılmayan zamma dayanarak iş sözleşmesini haklı fesih yoluyla sonlandırabilir.

Enflasyon Altında Zam Haklı Fesih Nedeni Mi?

  Enflasyon kişilerin hayatlarını idame ettirebilmeleri için gereken paranın miktarını değiştirebilmektedir. Enflasyonun artışıyla kişinin ihtiyaçlarını giderebilmek için harcayacakları para da artacaktır. Bu durum asgari ücretin artmasına da neden olacaktır. Normalde asgari ücretin üzerinde ücret alan ve ücretine zam yapılması zorunlu olmayan işçi, enflasyonun artışıyla asgari ücretin yükselmesi sonucu eğer ücreti asgari ücretin altında kalırsa zam talep edebilir. Bu durumda işverenin zam yapma zorunluluğu ortaya çıkar. İşçi yapılan iş sözleşmesini sözleşmede zamma ilişkin hüküm olmasa bile asgari ücretin altında ücret aldığı için feshedebilir.

İşveren Asgari Ücret Artış Oranının Altında Zam Yaparsa İşçiye Fesih Hakkı Doğar Mı?

  Böyle bir durumda işçiye zam zorunlu mu değil mi diye anlamak için iş sözleşmesine bakmamız gerekir. Eğer iş sözleşmesinde ücret artışının nasıl yapılacağına ilişkin hüküm varsa işverenin zam yapma zorunluluğu vardır. Ancak iş sözleşmesinde ücret artışına ilişkin hüküm yoksa ve işçinin ücreti asgari ücretin üzerindeyse işverenin zam yapma zorunluluğu yoktur.

Zam Alamayan İşçi Ne Yapabilir?

   Zam alamayan işçi ücret artırımı talebinde haklı ise iş sözleşmesini haklı fesih yoluyla feshedebilir. Kıdem tazminatı talep edebilme hakkına sahip olabilir.

İşçilere Enflasyon Zammı Nedir?

  Enflasyonun artmasıyla işçilerin ücretleri asgari ücretin altında kalabilmektedir. Bu durumda işverenin zam yapma zorunluluğu ortaya çıkar. Enflasyon sonucu işçi ücreti asgari ücretin üzerinde olduğu durumlarda, iş sözleşmesinde aksine hüküm yoksa işverenin zam yapma zorunluluğu yoktur. Zam yapılıp yapılmaması işverenin takdirindedir.

İşveren Eşit İşte Çalışan İşçilerden Birine Zam Yapıp Diğerine Yapmazsa Ne Olur?

  İş Hukukunda işverenin eşit davranma borcu vardır. Bu borç eşitlik ilkesinden kaynaklanmaktadır. Eşit işte çalışan işçilere eşit zam yapılması zorunluluğu işverenin keyfi uygulamalarının önüne geçmek için getirilmiştir. Zam alamayan işçi eşitlik ilkesine uyulmadığını sebep göstererek iş sözleşmesini haklı olarak feshedebilme imkanına sahiptir. Ayrıca tazminat gibi diğer haklarını da talep edebilir.

Performansa Dayalı Yapılan Zam İşverenin Eşit Davranma Borcuna Aykırı Olur Mu?

  İşveren, işyerinde verimi artırmak için performansa dayalı ücret zammı yapabilir. Burada dikkat edilmesi gereken yer, işverenin işçilere karşı objektif ve adil davranma yükümlülüğüdür. İşçilere karşı adil olacak şekilde işverenin zam yapma zorunluluğu vardır.

  İşveren, zammı hak eden işçilere eşit davranmakla yükümlüdür. Aksi takdirde işçi eşitlik ilkesine aykırı davranıldığı gerekçesiyle iş sözleşmesini haklı fesih yoluyla sonlandırmakla birlikte tazminat isteminde bulunabilir.

Ecenur BAYSAL