DOLANDIRICILIK SUÇU VE CEZASI (TCK 157. MADDE, TCK 158. MADDE)

DOLANDIRICILIK SUÇU NEDİR?

Dolandırıcılık suçu 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nun mal varlığına karşı işlenen suçlar kısmında 157. maddede temel hali ve 158. maddesinde nitelikli hali olmak üzere;

Madde 157- (1) Hileli davranışlarla bir kimseyi aldatıp, onun veya başkasının zararına olarak, kendisine veya başkasına bir yarar sağlayan kişiye bir yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası verilir. 

 Madde 158- (1) Dolandırıcılık suçunun; a) Dinî inanç ve duyguların istismar edilmesi suretiyle, 

1. b) Kişinin içinde bulunduğu tehlikeli durum veya zor şartlardan yararlanmak suretiyle, 
2. c) Kişinin algılama yeteneğinin zayıflığından yararlanmak suretiyle, 
3. d) Kamu kurum ve kuruluşlarının, kamu meslek kuruluşlarının, siyasi parti, vakıf veya dernek tüzel kişiliklerinin araç olarak kullanılması suretiyle, 
4. e) Kamu kurum ve kuruluşlarının zararına olarak, 
5. f) Bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle, 
6. g) Basın ve yayın araçlarının sağladığı kolaylıktan yararlanmak suretiyle, 
7. h) Tacir veya şirket yöneticisi olan ya da şirket adına hareket eden kişilerin ticari faaliyetleri sırasında; kooperatif yöneticilerinin kooperatifin faaliyeti kapsamında, 
8. i) Serbest meslek sahibi kişiler tarafından, mesleklerinden dolayı kendilerine duyulan güvenin kötüye kullanılması suretiyle, 
9. j) Banka veya diğer kredi kurumlarınca tahsis edilmemesi gereken bir kredinin açılmasını sağlamak maksadıyla, 
10. k) Sigorta bedelini almak maksadıyla, 
11. l) Kişinin, kendisini kamu görevlisi veya banka, sigorta ya da kredi kurumlarının çalışanı olarak tanıtması veya bu kurum ve kuruluşlarla ilişkili olduğunu söylemesi suretiyle, İşlenmesi halinde, üç yıldan on yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur. ve (l) bentlerinde sayılan hâllerde hapis cezasının alt sınırı dört yıldan, adli para cezasının miktarı suçtan elde edilen menfaatin iki katından az olamaz. 

(2) Kamu görevlileriyle ilişkisinin olduğundan, onlar nezdinde hatırı sayıldığından bahisle ve belli bir işin gördürüleceği vaadiyle aldatarak, başkasından menfaat temin eden kişi, yukarıdaki fıkra hükmüne göre cezalandırılır. Şeklinde düzenlenmiştir. 

Dolandırıcılık suçunun basit şeklini, failin hileli davranışlarla bir kişiyi aldatmasıyla kendisine haksız yarar sağlaması olarak tanımlayabiliriz. Nitelikli şeklinde ise fail bu hileli davranışı gerçekleştirirken araç olarak dini, teknolojik araçları, mesleğini gibi 158. maddede sayılmış halleri araç olarak kullanmış olmalıdır.

DOLANDIRICILIK SUÇUNDA HİLELİ DAVRANIŞ NE ANLAMA GELMEKTEDİR?

Hile icrai bir davranışla gerçekleştirilebileceği gibi mağdurun düşmüş olduğu yanılgıyı düzeltmeme ve bu yanlışından faydalanma şeklinde ihmali olarak da gerçekleştirilebilir. Fail gerçekleştirdiği bu hileli hareketin farkında olmalıdır. Mağdurun malvarlığının bu hileli hareket sonucu azalacağının bu durumdan da kendisinin faydalanacağının farkında olarak bunu yapmalıdır. 

CEZAYI ARTIRAN HALLER

DİNİN İSTİSMAR EDİLMESİYLE NİTELİKLİ DOLANDIRICILIK SUÇU

Birinci fıkranın a bendinde yer alan dini duyguların istismar edilmesiyle dolandırıcılık suçunun işlenmesi cezayı ağırlaştırıcı bir nitelik olarak karşımıza çıkmaktadır. Dini duygular kişiyi aldatmak için bir araç olarak kullanılmışsa bu suç oluşur. Fail, mağdurun dini inançlarını kullanarak onu aldatılmış ve fail bu durumdan haksız kazanç sağlamışsa 2 yıldan 7 yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasına hükmolunur.

KİŞİNİN İÇİNDE BULUNDUĞU TEHLİKELİ DURUM VEYA ZOR ŞARTLARDAN YARARLANARAK NİTELİKLİ DOLANDIRICILIK SUÇU

Birinci fıkranın b bendinde düzenlenen nitelikli hal, kişinin içine düştüğü çaresizlikten faydalanıp hile ile aldatılarak failin kendisine haksız yarar sağlaması halinde gerçekleşir. TCK 142/2b’deki hırsızlığın kişinin malını koruyamayacak haldeyken işlenmesi ile benzer olsa da hırsızlıkta kişinin iradesinin sakatlanması söz konusu değildir. Dolandırıcılık suçunda mağdurun rızası vardır ve iradesi dolandırıcı tarafından sakatlanmıştır. Her durum tehlikeli veya zor şart olarak nitelendirilmez. Somut olayın ne zaman gerçekleştiği, kişinin o anki zihinsel durumu gibi etkenler kişinin zor bir durumda olup olmadığının belirlenmesinde rol oynamaktadır.

KİŞİNİN ALGILAMA YETENEĞİNİN ZAYIFLIĞINDAN YARARLANARAK NİTELİKLİ DOLANDIRICILIK SUÇU

Birinci fıkranın c bendinde yer alan nitelikli hal, mağdurun yaşıyla, akıl zayıflığıyla ilgilidir. Mağdurun yaşından, bilinciyle ilgili yaşadığı sorundan faydalanıp hile ile aldatılmasıyla dolandırıcılık suçunun nitelikli hali gündeme gelmektedir.

KAMU KURUM VE KURULUŞLARI ARAÇ YAPILARAK NİTELİKLİ DOLANDIRICILIK SUÇU

Birinci fıkranın d bendinde düzenlenmiş olan nitelikli hal, kamu meslek kuruluşlarının, siyasi partilerin, vakıf veya dernek tüzel kişiliklerin araç olarak kullanılması halinde ortaya çıkmaktadır. Sayılan kurum ve kuruluşlar kamuya güven veren özelliği haiz olduğundan bu kurum ve kuruluşların araç olarak kullanılması TCK’de cezayı arttırıcı hal olarak düzenlenmiştir.

KAMU KURUM VE KURULUŞLARI ZARARINA NİTELİKLİ DOLANDIRICILIK SUÇU

Birinci fıkranın e bendinde düzenlenmiştir. Kamusal özellik taşıyan kurum veya kuruluşların tüzel kişiliklerine zarar verici nitelikte bir dolandırıcılık suçu işlenmişse bu nitelikli hal gündeme gelir. Hayır kurumları bu nitelikte değildir.

BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN KULLANILMASI SURETİYLE NİTELİKLİ DOLANDIRICILIK SUÇU 

F bendinde düzenlenmiş olan nitelikli hal, bilişim sistemlerinin ya da güven kurumu özelliği taşıyan banka veya kredi kurumlarını kullanma suretiyle dolandırıcılık suçunun işlenmesidir.

Bilişim sistemi olarak bilgisayardan, çevre bilimlerinden, iletişim altyapısından ve programlardan bahsedebiliriz. Yalnızca bilgisayar üzerinden işlenen suç olarak anlaşılmamalıdır. Tüm teknolojik araçlar bu anlamda anlaşılabilir.

Bankaların araç olarak kullanılması ile kastedilen failin bankanın sağlamış olduğu olanaklar dahilinde dolandırıcılık suçunu işlemesi anlaşılmalıdır. Bu olanaklar mevduat kabul etme, kredi verme, havale, döviz işlemleri gibi olup artırılabilir.

BASIN VE YAYIN ARAÇLARININ SAĞLADIĞI KOLAYLIKTAN YARARLANMAK SURETİYLE NİTELİKLİ DOLANDIRICILIK SUÇU

G bendinde belirtilmiş nitelikli haldir. Basından anlaşılması gereken gazete dergi gibi belirli zamanlarda çıkan yayınlardır. Yayın ise radyo, televizyon, basılıp satışa çıkmış olan kitaplar, dergiler olarak sıralanabilir. Her türlü yazılı, görsel, işitsel kitle aracı basın yayın aracı kapsamına girmektedir. 

TACİR VEYA ŞİRKET YÖNETİCİSİ OLAN YA DA ŞİRKET ADINA HAREKET EDEN KİŞİLERİN, KOOPERATİF YÖNETİCİLERİNİN NİTELİKLİ DOLANDIRICILIK SUÇU 

H bendinde düzenlenmiş olan nitelikli haldir. Özgü bir suçtur. Bu nitelikli hali sadece, tacir veya şirket yöneticisi olan ya da şirket adına hareket eden kişiler ya da kooperatif yöneticileri işleyebilir. 

SERBEST MESLEK SAHİBİ KİŞİLERİN İŞLEDİĞİ NİTELİKLİ DOLANDIRICILIK SUÇU

İ bendinde düzenlenmiş olan nitelikli haldir. Özgü bir suçtur. Fail, serbest meslek sahibi olan kişi olabilmektedir. Ticari yaşamın güven verici olması ve bu durumda kişilerin aldanması daha kolay olacağından nitelikli halin varlığı kabul edilmiştir.

KREDİ AÇILMASINI SAĞLAMAK AMACIYLA NİTELİKLİ DOLANDIRICILIK SUÇU

J bendinde düzenlenmiş nitelikli haldir. Bankadan kredi çekmek için şahıstan birçok bilgi istenmektedir. Bu bilgilerin gerçeği yansıtmaması durumunda bir hile meydana gelmiş olur. Sahte kimlik bilgisi kullanmak buna örnek olarak verilebilir. 

SİGORTA BEDELİNİ ALMAK AMACIYLA NİTELİKLİ DOLANDIRICILIK SUÇU 

K bendinde düzenlenmiş olan nitelikli haldir. Sigortanın türü fark etmeksizin bu suç işlenebilir. Sigorta bedelinin alınması gayesiyle hileli davranış gerçekleştirildiğinde bu suç işlenmiş olur. Herkes bu suçun faili olabilmektedir.

KAMU GÖREVLİSİ, BANKA, SİGORTA VEYA KREDİ KURUMLARI İLE İRTİBATI OLDUĞUNU SÖYLEYEREK DOLANDIRICILIK SUÇU

L bendinde düzenlenmiş nitelikli haldir. Failin kendisini kamu görevlisi, bankacı, sigortacı veya kredi kurumları ile irtibatı olduğunu söyleyerek mağdurun iradesini zedelemesi sonucu bu suç işlenmiş olmaktadır. TCK md.158/1-l hükümleri, 6763 sayılı kanun ile nitelikli dolandırıcılık suçunun bir unsuru haline gelmiş olup, 24.11.2016 tarihinden itibaren işlenen fiillere uygulanacaktır.

KAMU GÖREVLİLERİYLE İLİŞKİSİ OLDUĞUNDAN BAHİSLE NİTELİKLİ DOLANDIRICILIK SUÇU

TCK 158/2’de düzenlenmiştir. Failin kamu görevlileriyle ilişkisi olduğunu ve işi bu şekilde gördüreceğinden bahisle mağduru aldatmasıyla bu suç gerçeklemiş olur.

DOLANDIRICILIK SUÇUNUN ÜÇ VEYA DAHA FAZLA KİŞİ TARAFINDAN BİRLİKTE İŞLENMESİ DURUMU

TCK 158/3’te düzenlenmiştir. 3 veya daha fazla kişi tarafından bu suç işlenirse ceza yarı oranda artırılır. Örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi hâlinde verilecek ceza bir kat artırılır.

DOLANDIRICILIK SUÇUNDA ETKİN PİŞMANLIK HÜKÜMLERİNİN UYGULANMASI MÜMKÜN MÜDÜR? CEZA İNDİRİMİ NASIL UYGULANMAKTADIR?

TCK 168/2’de malvarlığına karşı işlenen suçların çoğu için geçerli olan etkin pişmanlık kurumu düzenlenmiştir. Bu hüküm dolandırıcılık suçu için de geçerlidir. Etkin pişmanlığın fail üzerinde uygulanabilmesi için failin kovuşturma başlamadan önce zarar görenin tam olarak zararını gidermesi gerekmektedir. Kısmi olarak zarar giderilecekse bu durumda mağdurun rızası bulunmalıdır. Mağdurun rızası bulunmadığı takdirde fail etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanamaz. Failin dava açılmadan önce, yani soruşturma aşamasında mağdurun zararını gidermesi halinde faile verilecek cezanın üçte ikisine kadar indirilebilir. Zararın dava açıldıktan sonra, yani kovuşturma aşamasında hüküm verilmeden önce karşılanması halinde faile verilecek cezanın yarısına kadar indirilebilir.

DOLANDIRICILIK SUÇUNDA ŞAHSİ CEZASIZLIK SEBEPLERİ NELERDİR?

1. a) Haklarında ayrılık kararı verilmemiş eşlerden birinin
2. b) Üstsoy veya altsoyunun veya bu derecede kayın hısımlarından birinin veya evlat edinen veya evlatlığın
3. c) Aynı konutta beraber yaşayan kardeşlerden birinin, Zararına olarak işlenmesi halinde, ilgili akraba hakkında cezaya hükmolunmaz.

DOLANDIRICILIK SUÇUNDA ZAMANAŞIMI SÜRESİ NE KADARDIR?

Dolandırıcılık suçu için dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Nitelikli hali için ise 15 yıldır. Şikayete tabi suçlardan değildir, resen soruşturma ve kovuşturma yapılır.

DOLANDIRICILIK SUÇUNDA GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME HANGİSİDİR?

Dolandırıcılık suçunun temel haline bakan mahkeme asliye ceza mahkemeleridir. Nitelikli dolandırıcılık suçu içinse  ağır ceza mahkemeleri görevlidir. Suçun işlendiği yer mahkemesi yetkili mahkemedir.

DOLANDIRICILIK SUÇU İLE İLGİLİ YARGITAY KARARLARI

“Sanığın, sahte bileziklerden birisini müşteki …’ın çalıştığı İnci Kuyumculuk isimli iş yerine gelerek 890,00 TL para karşılığında sattığı, aynı gün katılan …’nin çalıştığı Altın İş Kuyumculuk isimli iş yerine geldiği, bilezik satmak istemesi üzerine katılanın bileziğin sahte olduğunu anladığı ve kolluk görevlilerine haber verdiği, sanığın ise olay yerinden uzaklaştığı sırada yakalandığı bu suretle dolandırıcılık ve dolandırıcılığa teşebbüs suçlarını işlediğinin iddia edildiği olayda; sanığın katılanın ismini sorması üzerine kendisini … olarak tanıtması, kolluğa haber verilmesi üzerine sahte bileziği almadan olay yerinden panikleyerek ayrılmış olması ve dosya kapsamı birlikte değerlendirildiğinde; sanığın baştan beri dolandırıcılık kastıyla hareket ederek, uzlaşma kapsamında kalan dolandırıcılık ve dolandırıcılığa teşebbüs suçlarından mahkumiyeti yerine, yazılı gerekçe ile beraatine hükmedilmesi, Kanuna aykırı olup, O yer Cumhuriyet savcısının temyiz itirazları bu nedenle yerinde görüldüğünden, 5320 sayılı Kanun’un 8/1. maddesi gereğince uygulanması gereken 1412 sayılı CMUK’nın 321. maddesi uyarınca hükmün BOZULMASINA, 20/03/2019 tarihinde oybirliği ile karar verildi.”

“Sanık …’nin dedesi …’ye ait …’ndaki 248.96 metrekarelik arazinin satışı için sanık …’a vekalet verdiği, sanık …’ın da Başakşehir İlçe Tapu Müdürlüğü’nde bu arazinin satışını müşteki …’a gerçekleştirdiği sırada tapu görevlilerince yapılan araştırma sonucu durum anlaşılarak, satış işlemi gerçekleşmeksizin ihbarda bulunulduğu, bu şekilde sanıkların nitelikli dolandırıcılık, nitelikli dolandırıcılığa teşebbüs ve resmi belgede sahtecilik suçunu işledikleri iddia edilen olayda; sanıkların 01.07.1914 doğumlu olup 1986 tarihinde vefat eden …’ye ait gayrimenkulleri satmak ve satmaya teşebbüs şeklindeki eylemleri sonucu; sanık … yönünden nitelikli dolandırıcılık, nitelikli dolandırıcılığa teşebbüs ve resmi belgede sahtecilik suçlarının, sanık … yönünden nitelikli dolandırıcılık ve resmi belgede sahtecilik suçlarının, sanık … yönünden nitelikli dolandırıcılığa teşebbüs suçunun sübut bulduğu gerekçesine dayanan mahkemenin kabul ve uygulamasında bir isabetsizlik görülmemiştir.
Yapılan yargılamaya, toplanıp karar yerinde gösterilen delillere, mahkemenin kovuşturma sonuçlarına uygun olarak oluşan kanaat ve takdirine, incelenen dosya kapsamına göre; sanıklar ve müdafiilerinin atılı suçların sabit olmadığı, unsurlarının oluşmadığı, eksik inceleme ile hükümlerin verildiği gerekçesine ilişkin temyiz itirazlarının reddiyle, hükümlerin ONANMASINA, 22/02/2021 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.”

 

Yargıtay

HARBİYE HUKUK BÜROSU

CEREN AYDIN