İRTİKAP SUÇU VE CEZASI (TCK 250. MADDE)

İRTİKAP SUÇU NEDİR?

Kamu görevlisinin, görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar(zorlama) etmesidir. İrtikap , görevi kötüye kullanma suçunun özel bir biçimidir. 

İRTİKAP SUÇUNU HANGİ EYLEMLER OLUŞTURUR? 

Yarar sağlama veya yarar sağlama vaadi hareketlerinden herhangi birinin yapılmasıyla irtikap suçu oluşur. Bu suç üç değişik biçimde işlenir;  

-İcbar suretiyle irtikap 

-İkna suretiyle irtikap 

-Hatadan yararlanmak suretiyle irtikap 

İCBAR SURETİYLE İRTİKAP NEDİR?

İcbar suretiyle irtikap, TCK’nın 250/1. maddesine göre bir kamu görevlisinin görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi zorlamasıdır. Aynı maddenin devamına göre ‘’Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.’’ Örneğin devlet hastanesindeki doktorların ameliyat için hasta yakınlarından bıçak parası adı altında para istemesi. 

İKNA SURETİYLE İRTİKAP NEDİR?

İkna suretiyle irtikap, TCK’nın 250/2. maddesine göre, bir kamu görevlisinin, görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna etmesidir. Örneğin vergi görevlisinin, mağdurdan; ödemesi gerekenden daha fazla miktarda vergi borcu ücreti alması ve bu parayı kendi cebine alması. 

HATADAN YARARLANMAK SURETİYLE İRTİKAP NEDİR? 

 

Hatadan yararlanmak suretiyle irtikap, TCK’nın 250/3. maddesine göre , bir kamu görevlisinin, görevi gereği muhatap olduğu mağdurun bir hatasından yararlanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlaması veya bu yolda vaatte bulundurmasıdır.  Örneğin; vergi memurunun mağdurun yanlışlıkla fazla para verdiğini fark etmesi ama bu konuda bir şey söylemeyip fazla parayı kendi cebine almasıdır. 

İKNA SURETİYLE İRTİKAP SUÇU İLE HATADAN YARARLANMAK SURETİYLE İRTİKAP SUÇUNUN FARKI NEDİR? 

Hatadan yararlanmak suretiyle irtikap suçunun oluşabilmesi için hatanın kamu görevlisinin hareketlerinden kaynaklanmamış olması gerekir. Eğer hatanın oluşmasında kamu görevlisinin davranışları etkiliyse ikna suretiyle irtikap suçu oluşmuş olur. 

İRTİKAP SUÇUNDA KORUNAN HUKUKİ DEĞER NEDİR?

İrtikap suçunda korunan hukuki değer kamu idaresinin güvenilirliği ve saygınlığıdır. 

İRTİKAP SUÇUNDA FAİL KİM OLABİLİR? 

İrtikap, bir kamu görevlisinin, görevinin sağladığı gücü kötüye kullanmak suretiyle işlenir. Bu sebeple fail bakımından özgü suç niteliği taşır.  Yasal düzenlemelere aykırı olarak fiilen bir görev üstlenen ya da kamu görevlisi unvanını gasp eden kimsenin, bu görevin sağladığı nüfuzu ve güveni kötüye kullanması, irtikap suçunu oluşturmaz. Yargıtay’a göre ise önemli olan, failin göreviyle ilgili genel mevzuata göre o görevi yapabilecek konumda olmasıdır. Örneğin; çevik kuvvette görevli polis memurunun mesai dışı geceleyin bir aracı durdurup arama yapması ve bu nedenle çıkar sağlamak istemesi irtikap suçunu oluşturur fakat aynı eylemi görevi gereği yetkisi bulunmayan bir astsubayın yapması durumunda bu mağdurdan elde ettiği çıkar irtikap suçunu değil, dolandırıcılık suçunu oluşturur. 

İRTİKAP SUÇUNDA MAĞDUR KİM OLABİLİR? 

İrtikap suçunda mağdur, zorlama, ikna ya da düştüğü hata sonucunda ‘’ yarar sağlayan veya yarar sağlama vaadinde bulunan ‘’ kişilerdir. Yararı başka bir üçüncü kişi sağlamış ise zorlama, ikna ya da düştüğü hata sonucunda ‘’ yarar sağlayan kişi mağdur olur, diğer üçüncü kişi ise suçtan zarar gören olur. Suçtan zarar gören kişiler gerçek ya da tüzel kişi olabilir. İrtikap suçunda kamu idaresinin güvenilirliği ve saygınlığı zedelendiği için kamu idaresi zarar gören olur. 

İRTİKAP SUÇUNUN MADDİ KONUSU NEDİR? 

İrtikap suçunun maddi konusu yarardır. Buradaki yarar kavramı kişinin maddi ve manevi gereksinimlerini karşılamaya yarayan her şeydir. Örneğin; lüks otelde ağırlamak, borcun vadesini uzatmak, cebri icrayı durdurmak…. 

İRTİKAP SUÇUNDA MANEVİ UNSUR NEDİR? 

İrtikap suçu kasten işlenebilir. Failin eylemi gerçekleştirme amacı suçun oluşumunda önem taşımaz. 

İRTİKAP SUÇUNDA HUKUKA AYKIRILIK UNSURU NEDİR?

Kamu görevlisi, kamu idaresinin ödenmesi gereken alacağını, nüfuzunu usulsüz olarak kullanarak ödetmiş ise irtikap suçu değil, görevi kötüye kullanma suçu oluşur. 

İRTİKAP SUÇUNDA TEŞEBBÜS MÜMKÜN MÜDÜR?

Eylem ve sonuç bölümlere ayrılabildiği için irtikap suçuna teşebbüs mümkündür. Kamu görevlisinin mağduru yanıltmaya yönelik davranışları, irtikap suçunu oluşturmaya elverişli şekilde mağdurun iradesini etki altına alabilecek derecede olmasına rağmen mağdur yanılgıya düşmezse irtikap suçu teşebbüs aşamasında kalmış olur.  

İRTİKAP SUÇUNDA İŞTİRAK MÜMKÜN MÜDÜR? 

İrtikap suçu, özgü nitelik taşıyan bir suç olduğundan dolayı bu suçu ancak kamu görevlisi niteliğini taşıyan kişiler işleyebilir. Bu suçların işlenişine iştirak eden kişiler ise ancak yardım eden ya da azmettiren olabilirler. Fakat bu suçların işlenişine iştirak eden kişiler de kamu görevlisi ise irtikap suçunda ceza alırlar. 

FAİLİN ORTAYA ÇIKARILMASI İÇİN KURGU YAPILIRSA İRTİKAP SUÇU OLUŞUR MU?

Doktrindeki genel görüşe göre ortada gerçekten yapılması gereken bir iş yokken failin ortaya çıkarılması için kurgu yapılarak görevlinin çıkar elde etmeye itilmesi durumunda irtikap suçu oluşmaz. Örneğin; ortada hasta yokken devlet hastanesinde çalışan bir doktorla ameliyat için görüşülmesi ve doktorun bu ameliyat için para istemesi durumunda irtikap suçu oluşmaz. 

İRTİKAP SUÇUNDA İÇTİMA MÜMKÜN MÜDÜR? 

İrtikap suçu, görevi kötüye kullanma suçunun özel bir türü olduğu için, irtikap suçunun oluştuğu durumlarda ayrıca güveni kötüye kullanma suçundan dolayı faile ceza verilmez. 

İRTİKAP SUÇUNDA ETKİN PİŞMANLIK MÜMKÜN MÜDÜR?

İrtikap suçunda etkin pişmanlık hükümlerine yer verilmemiştir. 

İRTİKAP SUÇUNDA TEKERRÜR MÜMKÜN MÜDÜR? 

Suçta tekerrür TCK’nın 58’inci maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre önceden işlenen suçtan dolayı verilen hüküm kesinleştikten sonra yeni bir suçun işlenmesi hâlinde, tekerrür hükümleri uygulanır. Bunun için cezanın infaz edilmiş olması gerekmez. İrtikap suçunda da işlenen suçtan dolayı verilen hüküm kesinleştikten sonra yeniden irtikap suçunun işlenmesi hâlinde, tekerrür hükümleri uygulanır. 

İRTİKAP SUÇU ŞİKAYETE TABİİ MİDİR?

İrtikap suçu şikâyete tabii değildir. Cumhuriyet savcısı tarafından suç öğrenildiği andan itibaren re ’sen(kendiliğinden) soruşturulur. 

İRTİKAP SUÇU UZLAŞTIRMAYA TABİİ MİDİR?

Uzlaşma; suçun mağdurunun suçun faili ile anlaşması sonucunda ceza yargılamasının sona ermesidir. İrtikap suçu şikayete tabii bir suç olduğu için zimmet suçu uzlaşma kapsamına girmez. 

İRTİKAP SUÇUNDA ÖN ÖDEME MÜMKÜN MÜDÜR? 

Ön ödeme TCK’nın 75. maddesinde düzenlenen, yalnızca adli para cezasını gerektiren suçlarda veya kanun maddesinde öngörülen hapis cezasının yukarı sınırı altı ayı aşmayan suçlarda kişinin belli miktarda para ödemesi yapması halinde hakkında dava açılmayacağını düzenleyen kurumdur. Fakat irtikap suçu daha fazla ceza gerektirdiği için ön ödeme kapsamına girmemektedir. 

İRTİKAP SUÇUNUN SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMA USULÜ NEDİR?

Suçu işlemesinden şüphelenilen kişi hakkında kamu davası açılmadan önce yapılan işlemlere soruşturma denir. Bu işlemler Cumhuriyet savcısı tarafından yapılır. Kovuşturma ise kişi hakkında kamu davası açıldıktan sonra yapılan işlemleri ifade eder. Rüşvet suçunda soruşturma ve kovuşturma cumhuriyet savcısı tarafından re’sen (kendiliğinden) yapılır. 

İRTİKAP SUÇU İŞLEYEN KAMU GÖREVLİLİLERİNİN BU SUÇTAN SORUŞTURULMASI İÇİN ÇALIŞTIKLARI KAMU KURUMUNDAN İZİN ALINMASI GEREKLİ MİDİR? 

İrtikap suçundan dolayı yapılacak soruşturma ve kovuşturma, 3628 sayılı Mal Bildirimde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Yasasına tabiidir. Bu yasaya göre irtikap, rüşvet, basit ve nitelikli zimmet, görev sırasında veya görevinden dolayı kaçakçılık, resmi ihale, alım ve satımlara fesat karıştırma, devlet sırlarının açıklanması ve açıklanmasına sebebiyet verme suçlarından veya bu suçlara iştirak etmekten sanık olanlar için 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Yasa hükümleri uygulanmaz. Yani bu suçlar için kamu görevlilerinin çalıştığı kamu idaresinden izin alınması gerekmez. 

İKNA SURETİYLE İRTİKAP SUÇUNUN CEZASI NEDİR? 

TCK’nın 250/2. maddesine göre ikna suretiyle irtikap suçunun cezası üç yıldan beş yıla kadar hapis cezasıdır. 

İCBAR SURETİYLE İRTİKAP SUÇUNUN CEZASI NEDİR? 

TCK’nın 250/1. maddesine göre icbar suretiyle irtikap suçunun cezası beş yıldan on yıla kadar hapis cezasıdır. 

HATADAN YARARLANMAK SURETİYLE İRTİKAP SUÇUNUN CEZASI NEDİR? 

TCK’nın 250/3. maddesine göre hatadan yararlanmak suretiyle irtikap suçunun cezası bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıdır. 

İRTİKAP SUÇUNDA CEZAYI ARTIRAN NEDENLER NELERDİR?

Cezayı artıran nitelikli bir hal bulunmamaktadır.  

İRTİKAP SUÇUNDA CEZAYI AZALTAN NEDENLER NELERDİR?

TCK’nın 250/4. maddesi bu suçun daha az cezayı gerektiren türüdür. Bu maddeye göre ‘’İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.’’ 

İRTİKAP SUÇUNDA VERİLEN CEZA ADLİ PARA CEZASINA ÇEVRİLEBİLİR Mİ? 

Türk Ceza Kanununa göre; sadece kısa süreli hapis cezaları paraya çevrilebilmektedir. Kısa süreli hapis cezası ise 1 yıl ve daha az süreli hapis cezalarıdır. İrtikap  suçunda öngörülen ceza miktarı sebebiyle, bu suçtan hükmedilen hapis cezasının adli para cezasına çevrilmesi mümkün değildir. Fakat mağdurun hatasından faydalanmak suretiyle irtikap suçunun hapis cezasının alt sınırı 1 yıldır. Bu suretle hükmedilen kısa süreli hapis cezası adli para cezasına çevrilebilir. 

İRTİKAP SUÇUNDA HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI KARARI VERİLEBİLİR Mİ? 

İcbar suretiyle irtikap suçunda verilecek ceza miktarı yüksek olduğu için hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemez. İkna suretiyle irtikap suçunda TCK’nın 250/4. maddesine göre indirim yapılırsa hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının verilmesi mümkün olabilir. Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunda ise alt sınır 1 yıl olduğundan hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmesi mümkündür. 

İRTİKAP SUÇUNDA VERİLEN CEZANIN ERTELENMESİ MÜMKÜN MÜDÜR? 

Türk Ceza Kanunu’na göre, kasten işlenen suçlarda 3 yıl, taksirle işlenen suçlarda ise 5 yıl veya altındaki hapis cezalarının infazı ertelenebilir. Hapis cezası, bu süreleri aşıyorsa infazın ertelenmesi kararı verilmesi mümkün değildir.  İcbar suretiyle irtikap suçunda verilecek ceza miktarı yüksek olduğu için verilen cezanın ertelenmesi mümkün olmaz. İkna suretiyle irtikap suçunda TCK’nın 250/4. maddesine göre indirim yapılırsa verilen cezanın ertelenmesi mümkün olabilir. Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunda ise alt sınır 1 yıl olduğundan verilen cezanın ertelenmesi mümkündür. 

İRTİKAP SUÇUNDA YETKİLİ VE GÖREVLİ MAHKEME NERESİDİR? 

İrtikap suçunda yetkili mahkeme suçun işlendiği yer mahkemesidir. Görevli mahkeme ise Ağır Ceza Mahkemeleridir. 

İRTİKAP SUÇUNDA ZAMANAŞIMI SÜRESİ NE KADARDIR? 

Rüşvet suçunda dava zamanaşımı süresi 15 yıldır. Bu süre içerisinde suç haberinin savcılığa bildirilmesiyle soruşturma ve kovuşturma yapılabilir. 

İCBAR SURETİYLE İRTİKAP SUÇU VE YAĞMA SUÇUNUN FARKI NEDİR? 

İcbar suretiyle irtikap suçunu yağma suçundan ayıran unsurlar, failin sıfatı ile kullandığı icbarın (zorlamanın) maddi cebir veya tehdit aşamasına varmamasıdır. Mağdurun iradesinin zorlayan etki tehdit veya maddi cebir aşamasında varırsa burada yağma suçu oluşmuş olur. 

İRTİKAP SUÇU İLE RÜŞVET SUÇUNUN FARKI NEDİR?

Rüşvette taraflar arasında eşitlik vardır. Suç taraflar arasındaki bir anlaşmaya dayanmaktadır. İrtikap suçunda ise kamu görevlisi üstündür. 

İrtikap suçunda yalnızca menfaat sağlayan kişi suçun failidir. Ancak rüşvet suçunda menfaat veren de alan da suçun failidir. 

TSK PERSONEL KANUNUNA GÖRE İRTİKAP SUÇUNUN İŞLENMESİ SONUCU NE OLUR? 

Bu kanuna göre , “Cezaları ertelenmiş, seçenek yaptırımlardan birisine çevrilmiş, haklarında hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmiş, genel veya özel af kanunları kapsamına girmiş, hükümlülüklerine ilişkin kayıtları adli sicilden çıkarılmış olsalar bile; Devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlar ile basit ve nitelikli zimmet, irtikâp, iftira, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, yalan yere tanıklık, yalan yere yemin, suç uydurmak, cinsel saldırı, cinsel taciz, kişiyi hürriyetinden yoksun bırakmak, fuhuş, gayri tabii mukarenet, hileli iflas gibi yüz kızartıcı veya şeref ve haysiyet kırıcı suçlar ile kaçakçılık, resmî ihale ve alım ve satımlara fesat karıştırma suçlarından birisinden mahkûm olanlar Türk Silahlı Kuvvetleri ile ilişikleri kesilir”  Yani irtikap suçunun işlenmesi halinde bu suçu işleyen kişinin cezaları ertelenmiş, seçenek yaptırımlardan birisine çevrilmiş, haklarında hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmiş, genel veya özel af kanunları kapsamına girmiş, hükümlülüklerine ilişkin kayıtları adli sicilden çıkarılmış olsa bile artık TSK’da personel olarak çalışamaz. 

İRTİKAP SUÇU VE CEZASI İLE İLGİLİ YARGITAY KARARLARI

5. Ceza Dairesi         2018/6514 E.  ,  2022/178 K.

……Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 30/03/2010 tarihli ve 2009/5-167-2010/70 sayılı Kararında da açıklandığı üzere, icbar suretiyle irtikap suçunda mağdurun iradesini baskı altında tutmaya elverişli olmak koşuluyla, doğrudan doğruya veya dolaylı biçimde yapılan her türlü zorlayıcı hareketin icbar kavramına dahil olduğu, manevi cebirin, belli bir şiddete ulaşması, ciddi olması, mağdurun baskının etkisinden kolaylıkla kurtulma olanağının bulunmaması gerektiği, somut olayın oluş şekline göre sanığın öğreti ve uygulamada kabul edildiği gibi Yasa’nın öngördüğü anlamda icbar boyutuna varan davranışlarının bulunmadığı, bu itibarla cebri irtikap suçunun yasal unsurlarının oluşmadığı, katılan …’a yönelik sabit görülen eyleminin suç tarihinde yürürlükte bulunan TCK’nın 257/3. maddesinde düzenlenen görevinin gereklerine uygun davranması için kamu görevlisinin çıkar sağlaması suçunu oluşturduğunun gözetilmemesi,  

TCK’nın 250/3. madde ve fıkrasında düzenlenen kişinin hatasından yararlanmak suretiyle irtikap suçunun yasal unsurunun gerçekleşmesi için failin zorlayıcı veya ikna edici hiçbir davranışı olmamasına rağmen herhangi bir sebepten, yani kişinin bilgisizliği, tecrübesizliği veya hatasından yararlanarak menfaat temin etmesi ve mağdurun düştüğü bu hatada sanığın bir etkisinin bulunmaması gerektiği halde, kamu görevlisi olan sanığın, kendisine başvuran katılan …’a yapacağı işlem ve masraf karşılığında suça konu paranın kendisine ödenmesi gerektiğini söylemesi karşısında, eyleminin ikna suretiyle irtikap suçunu oluşturduğunun nazara alınmaması…… 

5. Ceza Dairesi         2013/8335 E.  ,  2015/15582 K.

Fethiye İlçe Tarım Müdürü olan sanık Aziz’in 2003 yılı ile 2007 yılları arasında kurumun imkan ve araçları ile ilçe dışındaki fidancılardan getirttiği fidanları İlçe Tarım Müdürlüğüne bağlı Fethiye Tarımsal Üretimi Destekleme ve Geliştirme Derneği tarafından satılıyormuş şeklinde intiba oluşturup fatura kesmeden Müdürlüğüne bağlı fidanlık sahada yetiştirerek sattığı ve bununla ilgili derneğe ya da döner sermaye hesabına para yatırmayarak uhdesinde tutup 77.568,00 TL haksız kazanç sağladığından bahisle ikna suretiyle irtikap suçundan cezalandırılması için kamu davası açıldığı, yapılan yargılama sonucunda mahkemece suçun unsurları oluşmadığından beraat kararı verilmesine karşın aynı eylem nedeniyle sağlanan haksız kazancın bu defa görevi kötüye kullanma suçundan elde edilen tutarın içinde değerlendirilip mahkumiyet kararı verilmek suretiyle CMK’nın 225. maddesine aykırı davranılması, 

5237 sayılı TCK’nın 53/1-a maddesindeki yetkiyi kötüye kullanmak suretiyle görevi kötüye kullanma suçunu işleyen sanık hakkında 53/5. maddesi gereğince bu hak ve yetkinin yasaklanması yerine, 53/1-e maddesindeki hak ve yetkileri kullanmaktan yasaklanmasına karar verilmesi, 

Kanuna aykırı, sanık A.. K.. müdafii, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı vekili ve O yer 

Cumhuriyet Savcısının temyiz itirazları bu itibarla yerinde görüldüğünden hükümlerin 5320 

sayılı Kanunun 8/1. maddesi de gözetilerek CMUK’nın 321. maddesi uyarınca BOZULMASINA, 26/10/2015 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.  

HARBİYE HUKUK BÜROSU

Kübra Uysal

YARGITAY