TÜRK CEZA HUKUKUNDA ZAMANAŞIMI (DAVA ZAMANAŞIMI, CEZA ZAMANAŞIMI)

Ceza hukukunda zamanaşımı çok önemli bir konumda bulunmaktadır. Çünkü diğer hukuk alanlarındaki zamanaşımına kıyasla ceza hukukundaki zamanaşımı dava ve cezanın düşmesini sağlayan bir durumdur. Türk Ceza Kanunu’nda dava ve cezanın düştüğü durumlar sanığın veya hükümlünün ölümü, af, dava zamanaşımı, ceza zamanaşımı ve soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı suçlarda şikayet süresinin geçmesidir. 

DAVA ZAMANAŞIMI 

Dava zamanaşımı Türk Ceza Kanunu’nun 66 ve 67. Maddelerinde ele alınmaktadır. Dava zamanaşımı dava ev cezanın düşmesinin en önemli ve uygulaması en geniş olan sebebi olarak karşımıza çıkmaktadır. Devletin cezalandırma yetkisini engelleyici nitelik taşıyan bir kurumdur. Dava zamanaşımı süresi soruşturma evresinde sona ererse kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilmesi gerekir. Kovuşturma evresinde süre sona ererse kamu davasının düşürülmesi kararı verilmelidir.  Dava zamanaşımı bir suçlu hakkında işlediği suç nedeniyle kesinleşmiş bir mahkumiyet kararının en geç ne zamana kadar verilebileceğini ifade etmektedir. Kanun bir suç hakkında davanın belli bir süre içinde açılıp sona ermesini şart koşmaktadır. Bu süreye de zamanaşımı denmektedir. Bu sürenin dolmasıyla beraber dava hiç açılmadıysa bir daha dava açılamayacak, eğer dava açılmış fakat kesin bir hüküme bu süre içinde dava hakkında kesin bir hüküm verilmemiş ise dava düşecektir. Dava zamanaşımı hükümleri re’sen(bir talep olmasına gerek duyulmadan, kendiliğinden) uygulanmaktadır. 

Türk Ceza Kanunu m. 66/7 de olan istisnalar dışındaki her suç zamanaşımı hükümlerine sahiptir. Zamanaşımının hangi andan itibaren başlayacağına dair hüküm Türk Ceza Kanunu m.66/6 da düzenlenmiştir. 

Madde 66- (1) Kanunda başka türlü yazılmış olan haller dışında kamu davası;

1. a) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda otuz yıl,
2. b) Müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmibeş yıl,
3. c) Yirmi yıldan aşağı olmamak üzere hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmi yıl, 
4. d) Beş yıldan fazla ve yirmi yıldan az hapis cezasını gerektiren suçlarda on beş yıl,
5. e) Beş yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adlî para cezasını gerektiren suçlarda sekiz yıl,

geçmesiyle düşer.

(2) Fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmuş olup da onbeş yaşını doldurmamış olanlar hakkında, bu sürelerin yarısının; onbeş yaşını doldurmuş olup da onsekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında ise, üçte ikisinin geçmesiyle kamu davası düşer.

(3) Dava zamanaşımı süresinin belirlenmesinde dosyadaki mevcut deliller itibarıyla suçun daha ağır cezayı gerektiren nitelikli halleri de göz önünde bulundurulur.

(4) Yukarıdaki fıkralarda yer alan sürelerin belirlenmesinde suçun kanunda yer alan cezasının yukarı sınırı göz önünde bulundurulur; seçimlik cezaları gerektiren suçlarda zamanaşımı bakımından hapis cezası esas alınır.

(5)  Aynı fiilden dolayı tekrar yargılamayı gerektiren hallerde, mahkemece bu husustaki talebin kabul edildiği tarihten itibaren fiile ilişkin zamanaşımı süresi yeni baştan işlemeye başlar.

(6) Zamanaşımı, tamamlanmış suçlarda suçun işlendiği günden, teşebbüs halinde kalan suçlarda son hareketin yapıldığı günden, kesintisiz suçlarda kesintinin gerçekleştiği ve zincirleme suçlarda son suçun işlendiği günden, çocuklara karşı üstsoy veya bunlar üzerinde hüküm ve nüfuzu olan kimseler tarafından işlenen suçlarda çocuğun onsekiz yaşını bitirdiği günden itibaren işlemeye başlar.

(7) Bu Kanunun İkinci Kitabının Dördüncü Kısmında yazılı ağırlaştırılmış müebbet veya müebbet veya on yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçların yurt dışında işlenmesi halinde dava zamanaşımı uygulanmaz.

Dava zamanaşımının kesilmesi durmadan sonuçları ve işlevi bakımından oldukça farklıdır. Kesilme hallerinin gerçekleşmesi halinde o ana kadar işlenmiş olan süre sıfırlanır ve zamanaşımı süresi en başa döner. Yani kesilme sebebinin gerçekleşmesiyle birlikte süre en baştan itibaren yeniden işlemeye başlar. Dava zamanaşımının kesilme sebeplerinden birkaçı farklı zamanlarda ayrı ayrı gerçekleşmişse zamanaşımı süresi son kesme nedeninin gerçekleştiği tarihten itibaren yeniden işlemeye başlar.

Zamanaşımını kesen sebepler gerçekleşse bile zamanaşımı süresinin en fazla yarısı kadarının uzadığı kabul edilmektedir. Dava zamanaşımının durmasına bakacak olursak sürenin belli bir aralıkta işlememesi anlamına gelmektedir. Kesilmeden farklı olarak durma anında zamanaşımı süresi de durur yeniden başlarken durma anına kadar geçen süre sıfırlanmaz. 

 

DAVA ZAMANAŞIMI SÜRESİNİN DURMASI VEYA KESİLMESİ

Madde 67- (1) Soruşturma ve kovuşturma yapılmasının, izin veya karar alınması veya diğer bir mercide çözülmesi gereken bir meselenin sonucuna bağlı bulunduğu hallerde; izin veya kararın alınmasına veya meselenin çözümüne veya kanun gereğince hakkında kaçak olduğu hususunda karar verilmiş olan suç faili hakkında bu karar kaldırılıncaya kadar dava zamanaşımı durur.

(2) Bir suçla ilgili olarak;

1. a) Şüpheli veya sanıklardan birinin savcı huzurunda ifadesinin alınması veya sorguya çekilmesi,
2. b) Şüpheli veya sanıklardan biri hakkında tutuklama kararının verilmesi, c) Suçla ilgili olarak iddianame düzenlenmesi,
3. d) Sanıklardan bir kısmı hakkında da olsa, mahkûmiyet kararı verilmesi, halinde, dava zamanaşımı kesilir.

(3) Dava zamanaşımı kesildiğinde, zamanaşımı süresi yeniden işlemeye başlar. Dava zamanaşımını kesen birden fazla nedenin bulunması halinde, zamanaşımı süresi son kesme nedeninin gerçekleştiği tarihten itibaren yeniden işlemeye başlar.

(4) Kesilme halinde, zamanaşımı süresi ilgili suça ilişkin olarak Kanunda belirlenen sürenin en fazla yarısına kadar uzar

CEZA ZAMANAŞIMI 

Ceza zamanaşımı bir mahkumiyet kararı verildiği zaman karardaki cezanın ve güvenlik tedbirlerinin en geç ne zamana kadar infaz edilebileceğini gösteren süreyi ifade etmektedir. İnfaz herhangi bir sebeple başlayamamış ise infaz makamları belli bir süreye kadar cezayı infaz etmeye başlayabilir ve fakat bu sürenin geçmesiyle o cezayı veya güvenlik tedbirlerini infaz edemeyecektir. Bu süreye ceza zamanaşımı süresi denmektedir. Ceza zamanaşımı süreleri. Re’sen(bir talep olmasına gerek duyulmadan, kendiliğinden) nazara alınmaktadır. Kişi veya kişiler bu hükmün uygulanmasından vazgeçemezler. Türk Ceza Kanunu m.68/3 dışındaki suçlar kural olarak ceza zamanaşımı hükümlerine tabidirler. Bir suç için ceza zamanaşımı süresinin ne kadar olduğu mahkumiyet kararındaki ceza miktarına göre belirlenmektedir. 

CEZA ZAMANAŞIMI 

Madde 68- (1) Bu maddede yazılı cezalar aşağıdaki sürelerin geçmesiyle infaz edilmez: a) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarında kırk yıl.

1. b) Müebbet hapis cezalarında otuz yıl.
2. c) Yirmi yıl ve daha fazla süreli hapis cezalarında yirmidört yıl.
3. d) Beş yıldan fazla hapis cezalarında yirmi yıl.
4. e) Beş yıla kadar hapis ve adlî para cezalarında on yıl.

CEZA HUKUKUNDA YAŞ KÜÇÜKLÜĞÜ

TCK m.31’ e göre yaş küçüklüğü bir kusurluluk sebebidir. Ceza hukukunda 18 yaş altındaki insanlar 3 gruba ayrılmaktadır. 0-12 yaş aralığında bulunan küçükler, 13-15 yaş aralığında bulunan küçükler ve 16-18 yaş arasında bulunan küçükleridir. Birinci grupta yani 0-12 yaş arasındaki çocukların ceza sorumluluğu yoktur. Bu çocuklar hakkında ceza kovuşturması yapılamaz ama çocuklara özgü  güvenlik tedbirleri uygulanabilir. İkinci grubumuz olan 13-15 yaş aralığındaki çocuklar için ise eğer bu yaş aralığında bulunan bir çocuk işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamaması veya davranışlarını yönlendirme yeteneğinin yeterince gelişmemiş olması halinde cezai sorumlulukları bulunmamaktadır. Eğer böyle bir yetenekleri bulunuyor ise bu kişiler cezaya hükmolunur ancak verilecek cezada kanunda belirtilen oranda indirime gidilir. Üçüncü yaş grubumuzdaki çocuklara baktığımızda bu kişiler cezaya hükmolunur ancak kanunda belirtilen oranda indirime gidilir. 

(2) Fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmuş olup da onbeş yaşını doldurmamış

olanlar hakkında, bu sürelerin yarısının; onbeş yaşını doldurmuş olup da onsekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında ise, üçte ikisinin geçmesiyle ceza infaz edilmez.

(3) Bu Kanunun İkinci Kitabının Dördüncü Kısmında yazılı yurt dışında işlenmiş suçlar dolayısıyla verilmiş ağırlaştırılmış müebbet hapis veya müebbet hapis veya on yıldan fazla hapis cezalarında zamanaşımı uygulanmaz.

(4) Türleri başka başka cezaları içeren hükümler, en ağır ceza için konulan sürenin geçmesiyle infaz edilmez.

(5) Ceza zamanaşımı, hükmün kesinleştiği veya infazın herhangi bir suretle kesintiye uğradığı günden itibaren işlemeye başlar ve kalan ceza miktarı esas alınarak süre hesaplanır.

Hak yoksunlukları hükmün kesinleşmesiyle beraber başlamakta ve cezanın infazı tamamlanıncaya kadar devam etmektedir. Ancak eğer cezanın infazına hiç başlanmamış ise bu hak yoksunlukları hükmün kesinleşmesiyle birlikte başlasa bile birlikte sona erememektedir. Kanuna göre cezaya bağlı olup da hükümde belirtilen hak yoksunlukları da en çok ceza zamanaşımı doluncaya kadar devam edecektir.  

CEZA ZAMANAŞIMI VE HAK YOKSUNLUKLARI

Madde 69- (1) Cezaya bağlı olan veya hükümde belirtilen hak yoksunluklarının süresi ceza zamanaşımı doluncaya kadar devam eder.

MÜSADEREDE ZAMANAŞIMI

Madde 70- (1) Müsadereye ilişkin hüküm, kesinleşmeden itibaren yirmi yıl geçtikten sonra infaz edilmez.

Ceza zamanaşımı süresi için bir durma kanunda söz konusu değildir. Ceza zamanaşımının durmasından söz edilemez. Ceza zamanaşımı için kesme sebepleri bulunmaktadır. Kesilme hallerinin gerçekleşmesi durumunda o ana kadar işlemiş olan süre sıfırlanır ve zamanaşımı süresi en başa döner. Dava zamanaşımından farklı olarak ceza zamanaşımında kesilme durumunda kanun koyucu tarafından uzama ihtimaline yönelik bir kanun madde konulmamıştır.

CEZA ZAMANAŞIMININ KESİLMESİ

Madde 71- (1) Mahkûmiyet hükmünün infazı için yetkili merci tarafından hükümlüye kanuna göre yapılan tebligat veya bu maksatla hükümlünün yakalanması ceza zamanaşımını keser.

(2) Bir suçtan dolayı mahkûm olan kimse üst sınırı iki yıldan fazla hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işlediği takdirde, ceza zamanaşımı kesilir.

DAVA ZAMANAŞIMINA ÖRNEKLER 

Fail A, B’ye karşı kasten öldürme suçunu işlemiştir. Bu suçun cezası TCK m.81’e göre müebbet hapis cezasıdır. TCKm.66/1-d’ye göre zamanaşımı süresi müebbet hapis cezası gerektiren cezalarda 25 yıldır. Bu suç bakımından dava zamanaşımı 25 yıldır. 

Fail A,B ve C müşterek fail olarak, D’ye karşı basit dolandırcılık suçunu işlemiştir. TCKm.157’ye göre bu suçun cezası 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezasıdır. TCK M.66/‘e göre dava zamanaşımı süresinin belirlenmesinde suçun kanunda yer alan cezasının yukarı sınırı göz önünde bulundurulacaktır. Somut örnekteki olayda suç nitelikli hal kapsamındadır çünkü suçun 3 tane faili bulunmaktadır. TCKm.158/3’e göre bu suçun yukarı sınırı 7.5 yıldır. Ve kanunda belirtildiği üzere 5 yıldan fazla 20 yıldan az hapis cezası gerektiren suçlar için zamanaşımı süresi 15 yıldır. Buna göre somut olaydaki suç için zamanaşımı 15 yıldır. 

CEZA ZAMANAŞIMI ve DAVA ZAMANAŞIMI ARASINDAKİ FARKLAR

Hukukumuzda iki tür zamanaşımı bulunmaktadır. Bunlar dava zamanaşımı ve ceza zamanaşımıdır. Aralarındaki en büyük fark birinin davaya birinin ise cezaya uygulanmasıdır. Dava zamanaşımı süresi bir suçlu hakkında işlediği suç nedeniyle kesinleşmiş bir mahkumiyet kararının en geç ne zamana kadar verilebileceğini ifade etmektedir. Ceza zamanaşımı ise bir mahkumiyet kararı verildiği zaman karardaki cezanın ve güvenlik tedbirlerinin en geç ne zamana kadar infaz edilebileceğini gösteren süreyi ifade etmektedir. 

CEZA ZAMANAŞIMI ve DAVA ZAMANAŞIMI SÜRELERİ NASIL HESAPLANIR 

Dava zamanaşımı süresinin işlemeye başlaması TCKm.66/6’ya göre hesaplanmaktadır. Tamamlanmış suçlarda suçun işlediği günden, teşebbüs halinde kalan suçlarda hareketin son yapıldığı günden, kesintisiz suçlarda son suçun işlendiği günden, çocuklara karşı üstsoy veya bunlar üzerinde hüküm ve nüfuzu olan kimseler tarafından işlenen suçlarda çocuğun 18 yaşını bitirdiği günden itibaren işlemeye başlamaktadır. Aynı fiilden dolayı tekrar yargılamayı gerektiren durumlarda mahkemenin bu talebi kabul ettiği günden itibaren zamanaşımı süresi yeni baştan işlemeye başlamaktadır. 

Ceza zamanaşımı eğer infazın bir şekilde kesintiye uğradığı günden itibaren başlıyor ise bu halde ceza zamanaşımı kalan ceza miktarı esas alınarak yapılmaktadır. Bir ay 30 gün bir gün 24 saat ve bir yıl resmî takvime göre hesap edilmektedir.

HARBİYE HUKUK BÜROSU

YARGITAY