İŞÇİNİN FAZLA MESAİ ÜCRETLERİNİN ÖDENMEMESİ

FAZLA ÇALIŞMA NEDİR?

Fazla çalışma kişinin haftalık 45 saatlik çalışma süresini aşan çalışmalara denir. İş kanunu m.41’de fazla çalışma, kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalar olarak tanımlanmıştır. Bunun yanı sıra bazı durumlarda işçinin yapığı çalışma haftalık 45 saati aşmasa bile yasal olarak fazla çalışma sayılabilir. Gece çalışmasında işçinin 7,5 saatlik çalışma süresini aşan çalışmaları, toplamda haftalık 45 saatlik çalışma süresini aşmasa bile faza çalışma sayılır. Yine yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin günlük çalışma süresi 7,5 saat olup haftalık 37,5 saattir, bu süreyi aşan çalışmalar fazla çalışma sayılır. İş kanunu 24/2-e bendine göre ücretini alamayan işçi iş akdini haklı nedenle fesih ederek kıdem tazminatına hak kazanır.

İŞ KANUNU: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4857-20140910.pdf

Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir. Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz.

FAZLA SÜRELER İLE ÇALIŞMA NEDİR?

İşveren ile işçi arasında yapılan iş sözleşmesinde haftalık çalışma süresi 45 saatin altında belirlenmiş olabilir. Bu tarz bir sözleşmeye tabi olan işçi sözleşmedeki belirlenen süreden fazla çalışabilir. Bu çalışmalara fazla çalışma değil fazla süreler ile çalışma denir. 45 saat ile işçinin belirlenen çalışma saati arasında kalan zaman dilimine fazla süreler ile çalışma denir.

Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. (İK m.41)

FAZLA ÇALIŞMADA İŞÇİNİN ONAYI GEREKİR Mİ?

Bir işyerinde fazla çalışma yapılabilmesi için işçinin onayı gerekir. İşçi onay vermezse işveren fazla çalışma saatleri uygulayamaz.

DİNLENME SÜRESİ FAZLA MESAİ OLARAK SAYILIR MI?

Ara dinlenmesi

Madde 68 – Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere;

1. a) Dört saat veya daha kısa süreli işlerde onbeş dakika,
2. b) Dört saatten fazla ve yedibuçuk saate kadar (yedibuçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat,
3. c) Yedibuçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat, ara dinlenmesi verilir.

Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir.

Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir.

Dinlenmeler bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir. Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz.

İşçi ara dinlenme sürelerinde tamamen serbesttir ve ara dinlenme süresinde iş yerinde bulunmak zorunda değildir. İşçi ara dinlenme süresinde çalışmaya zorlanamaz. Ara dinlenme süresi mesai ücreti hesaplanırken çalışma ücretinden mahsup edilmelidir. Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz.

AZAMİ ÇALIŞMA SÜRESİ NEDİR?

GÜNLÜK AZAMİ ÇALIŞMA SÜRESİ

Fazla çalışma süresinin haftalık 45 saat olarak hesaplanmasının istisnalarından biri günlük azami çalışma süreleridir. Günlük çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz.  Diğer bir ifadeyle işçinin çalışması haftalık 45 saati aşmasa da, hafta günlerinden birinde günlük 11 saati aşmış ise o günün fazla çalışma süreleri kendisine hesaplanarak ödenmelidir.

GECE ÇALIŞMASINDA FAZLA ÇALIŞMA SÜRESİ

Gece çalışması uygulaması olması halinde 7,5 saati aşan süreler fazla çalışma olarak kabul edilmektedir. Gece 20.00 ile sabah 06.00 saatleri arasında gerçekleşen çalışmalar gece çalışmasıdır.

“4857 sayılı İş Kanunu’nun 69/3 maddesi uyarınca “İşçilerin gece çalışmaları günde yedi buçuk saati geçemez”. Bu halde günlük çalışmanın, dolayısıyla fazla çalışmanın bir sınırını oluşturur. Gece çalışmaları yönünden haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7.5 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir. Dairemizin kararı bu yöndedir (Yargıtay 9.HD. 23.6.2009 gün 2007/ 40862 E, 2009/ 17766 K).

DENKLEŞTİRME ESASINA GÖRE ÇALIŞMA NEDİR?

Denkleştirme; işverenin mevsim, kampanya, yoğun sipariş dönemleri vb. nedenlerle iki aylık bir dönem içinde (toplu iş sözleşmeleri ile dört ay olabilir) yoğunlaştırılmış iş haftaları uygulaması demektir. Bu durumda yoğunlaştırılmış iş haftası ya da haftaları olabilecek, yoğunlaştırılmış iş haftalarında işçi günde 11 saati aşmamak kaydı ile daha uzun sürelerle çalıştırılabilecektir. Ancak yoğunlaştırılmış iş haftasını izleyen haftalarda işçinin daha az çalıştırılır ve haftalık ortalama çalışma süresi normal haftalık çalışma süresi olan 45 saati geçmeyecek şekilde denkleştirilir.

FAZLA ÇALIŞMA NASIL İSPAT EDİLİR?

Fazla çalışma yaptığını işçi ispat etmek zorundadır. İspat yükü işçidedir. İşçi fazla çalışma yaptığını ücret bordrolarını veya mesai çizelgelerini kullanarak ispat edebilir. Fazla çalışma aynı işyerinde çalışan tanıklarla da ispat edilebilir. AYNI İŞ YERİNDE ÇALIŞAN VEYA ÇALIŞMIŞ AYRILMIŞ MESAİ ARKADAŞLARI TANIKLIK YAPABİLİR.

FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ NASIL HESAPLANIR?

İşçinin çalışma ücreti ile fazla çalışma ücreti birlikte ödenir. Fazla çalışma ücretleri brüt ücretinden hesaplanır. İşçinin fazla çalışma ücretinin hesaplanabilmesi için önce 1 saatlik çalışma ücreti hesaplanmalıdır. İşçinin 1 saatlik çalışma ücreti, işçinin brüt ücretinin 30’a ardından ise 7.5’e bölünmesi ile bulunur. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. Eğer iş sözleşmesi ile işçinin fazla çalışma ücretinin daha yüksek olabileceği belirlendiyse sözleşmede yer alan oran ücret açısından belirleyici olacaktır.

Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, bu Kanunun 42 nci ve 43 üncü maddelerinde sayılan hâllerde haftalık otuz yedi buçuk saati aşan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir.

Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışma ücreti ise işçinin 1 saatlik ücretinin %25 fazlasıdır.

İş Kanunu’nun 44. Maddesine göre ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işyerlerinde çalışılıp çalışılmayacağı toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmeleri ile kararlaştırılır. Sözleşmelerde hüküm bulunmaması halinde söz konusu günlerde çalışılması için işçinin onayı gereklidir. İşçi ulusal bayram genel tatil günlerinde çalışma yapması halinde iki günlük ücrete hak kazanacaktır.

FAZLA MESAİLER İZİN OLARAK KULLANDIRILABİLİR Mİ?

4857 sayılı İş Kanununun 41’nci maddesinde fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir denmiştir. Bu maddeye göre işçi fazla çalışmasına karşılık olarak izin kullanabilir.

FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ ÖDENMEYEN İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR?

İş kanunu 24/2-e bendine göre ücretini alamayan işçi iş akdini haklı nedenle fesih ederek kıdem tazminatına hak kazanır.

Madde 24 – Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:

1. e) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,

İşçinin ücretinin kapsamına fazla mesai ücreti, prim, ikramiye vb. her alacak kalemi girer. Fazla mesai ücretinin ödenmemesi durumunda işçi 20 gün bekleyerek çalışmayı bırakabilir.

Ücretini alamamak işçi açısından haklı nedenle fesih (istifa) hakkı oluşturduğu için herhangi bir bekleme süresi veya ihbar süresine gerek olmaz. Fazla mesai ücreti ödenmeyen işçi derhal iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir ve iş alacakları için dava açabilir. Bu durumda işçi iş sözleşmesini sonlandırmış olur.

ÇALIŞMA SÜRESİNDEN SAYILAN DURUMLAR NELERDİR?

Çalışma süresinden sayılan haller
Madde 66 – Aşağıdaki süreler işçinin günlük çalışma sürelerinden sayılır:
a) Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su

altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.

1. b) İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
2. c) İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
3. d) İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
4. e) Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
5. f) Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.

ÇALIŞMA SÜRESİNDEN SAYILMAYAN DURUMLAR NELERDİR?

İşin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmaz.

Günlük 7,5 saat süreyi aşan işlerde işçilere 1 saatlik yemek molası verilmesi veya günlük 2 şer kez 15 er dakika çay veya sigara molası verilmesi gibi hususlarda çalışma süresine dahil edilmediğinden fazla mesai ücretinde hesaba katılmaz.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ ZAMANAŞIMI NEDİR?

İş Kanunu madde 32 gereği ücret alacakları 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Bu nedenle fazla mesai ücreti 5 yıllık zamanaşımına tabi olup uyuşmazlık halinde davalı işverenin ilk itiraz olarak zamanaşımını ileri sürmesi durumunda zamanaşımına uğrayan alacaklar talep edilemeyecektir. Beş yıllık süre için fazla mesai ücretinin ödenme günü esas alınır. Bu durum bütün ücret alacağı türleri için aynıdır. Fazla mesai, yıllık izin ücreti, prim, vb. hepsi 5 senelik zamanaşımı süresine tabidir. Bunun yanında kıdem ve ihbar tazminatı da 5 yıllık zamanaşımı süresine tabidir.

FAZLA MESAİ ÜCRETİNİN ALAMAYAN İŞÇİNİN AVUKATA BAŞVURMASININ ÖNEMİ

İşçi alacağı davaları çok detay isteyen davalardır. İş davalarında kanun her ne kadar işçilere öncelik tanınmışsa da gereken şekil ve usullerin uygulanmaması sonucu dava kaybedilebilir. Davayla ilgili başvuru ve takip sürelerini kaçırmamak, usullere uymak çok önemlidir. Bu gibi konularda en ufak bir hata yapmanız sonucunda davayı kaybedebilirsiniz. Bu yüzden bir avukattan yardım almak çok önemlidir. Ayrıca iş davalarında arabuluculuk aşamaları olur. Arabuluculuk aşamalarında isteklerinizi anlatma ve sizin için en iyi sonucun elde edilmesi konusunda bir avukattan yardım almak gerekir. Bu yüzden alanında uzman avukatlarımızdan yardım almak isteyebilirsiniz.

 İLGİLİ YARGITAY KARARLARI

İkramiye, primi, yakacak yardımı, giyecek yardımı, fazla mesai, hafta tatili, genel tatil gibi alacakların da ödenmemesi işçiye haklı fesih imkânı verir (Yargıtay 9.HD. 16.7.2008 gün 2007/ 22062 E, 2008/ 16398 K.).

Somut olayda, Dairemiz ‘in yukarda bahsi geçen bozma ilamında belirtilen davalı şahitlerinin beyanlarında fazla mesai ücretlerinin ödendiğinin belirtilmesi, davacı için fazla mesai ücreti hesaplanmayacağı anlamına gelmemektedir. Zira, ücretinin ödendiğini söyleyen herhangi bir şahidin bu beyanı sadece kendisini bağlayıcı niteliktedir. Bu nedenle, davalı şahitlerinin, fazla mesai ücretinin ödendiğini belirtmeleri, davacının da fazla mesai ücretinin ödendiği sonucunu doğurmamaktadır. Açıklanan nedenle, davacının fazla mesai ücreti talebinin reddi hatalıdır.
Mahkemece yapılacak iş, davalı şahitlerinin beyanlarına göre davacının yılda 4 ay 12 saat üzerinden fazla mesai yaptığının kabulü ile hesaplamaya gitmektir. Ancak, bu beyanda, 4 ay boyunca yapılan 12 saatlik fazla mesainin haftalık fazla mesai mi yoksa aylık fazla mesai mi olduğu taraflara açıklattırılarak, gerekirse davalı şahitleri yeniden dinlenerek bu 12 saatlik fazla mesainin nasıl yapıldığı detaylıca açıklattırılarak, fazla mesai ücretinin hesaplanıp hüküm altına alınmasıdır (9. Hukuk Dairesi 2014/12465 E., 2014/14662 K.).

 

Personel Yönetmeliğinin 5.02 maddesinde fazla mesailer hakkında “Çalışmanın normal mesai saatleri bittikten sonra veya tatil günlerinde devam etmesini gerektiren hallerde ilgili mevzuatın tespit etmiş olduğu sınır ve şartlara içinde fazla mesai yapılır. Fazla mesai yapılması yetkili makamdan önceden onay alınmasına bağlıdır.” (22. Hukuk Dairesi 2012/6852 esas, 2012/12757 karar)

İŞÇİNİN FAZLA MESAİ ÜCRETLERİNİN ÖDENMEMESİ KONUSU

YARGITAY KARARLARI İLE İLGİLİ DAHA FAZLA ARAMA YAPMAK İÇİN KARAR ARAMA SİTESİNİ ZİYARET EDİN. BU MAKALEMİZDE “İŞÇİNİN FAZLA MESAİ ÜCRETLERİNİN ÖDENMEMESİ” KONUSUNU ELE ALDIK.

 HARBİYE HUKUK BÜROSU

Dilara Gül ERBAŞ