ÜCRETSİZ İZNE ÇIKARILAN İŞÇİNİN HAKLARI

ÜCRETSİZ İZİN NEDİR?

Ücretsiz izin, işçi ve işverenin aralarındaki iş ilişkisini geçici bir süre ile askıya alınmasına denir. İşçi ve işveren arasındaki iş ilişkisi sonlanmaz. Ücretsiz izin süresince işveren işçiye maaşını ödemez, işçi de hiçbir şekilde maaş talep etmez. Yani ücretsiz izin verildiğinde işverenin ücret ödeme yükümlülüğü işçinin ise iş görme yükümlülüğü bulunmamaktadır.

Ekonomik kriz gibi dönemlerde işverenler işyerinin üzerindeki olumsuz etkiyi azaltmak için işçiyi ücretsiz izne çıkarabilir. İşçiler de özel işlerini halledebilmek için ücretsiz izin talep edebilirler.

İşveren, işçiyi ücretsiz izne çıkmaya zorlayamaz. İşçi de kendiliğinden ücretsiz izne çıkamaz. Ücretsiz izin verilebilmesi için tarafların karşılıklı olarak anlaşması gerekir. İşçi ve işveren arasında yapılan iş sözleşmesinde veya işyeri için akdedilen toplu iş sözleşmesinde ücretsiz izinle ilgili bir düzenleme yapılmış ise bu düzenlemeye uygun olarak ücretsiz izin kullanılabilecektir. Bu yönde bir düzenleme yapılmamış ise, taraflar aralarında anlaşarak her zaman ücretsiz izin uygulamasına karar verebilirler.

İŞVEREN ZORLA ÜCRETSİZ İZİN VEREBİLİR Mİ?

Ücretsiz izin tarafların karşılıklı anlaşması üzerine veya işçinin kanundan doğan hakları doğrultusunda verilebilir. İşveren tek taraflı olarak işçiye ücretsiz izin veremez. İşverenin işçiyi isteği dışında ücretsiz izne göndermesi iş sözleşmesinin feshi anlamına gelecektir. Bu nedenle işçiye ihbar ve kıdem tazminatı ödenmesi gerekir. 

ÜCRETSİZ İZNE GÖNDERME ŞARTLARI

İşçinin ücretsiz izne gönderilmesinin bazı şartları vardır. Bu şartlar şunlardır;

• İş kanununda sayılan ücretsiz izin uygulaması varsa ve işçi talep ederse,
• İşçi ve işveren arasında ücretli izne dair bir düzenleme yapıldıysa,
• İşçinin zorla ücretsiz izne çıkarılabileceğine dair düzenleme varsa işçi ücretsiz izne gönderilebilir.

İşçiye önceden ücretsiz iznin koşullarını belirten bir teklif yazılı olarak verilmelidir. İşçi bu teklife 6 gün içerisinde cevap vermezse ücretsiz izin reddedilmiş sayılır. İşçinin cevabı da yazılı olmalıdır.

 İŞ KANUNU’NDAKİ ÜCRETSİZ İZİN UYGULAMALARI

• Ücretsiz yol izni

Madde 56 : Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. İşveren, işyerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutmak zorundadır.

• Ücretsiz analık izni

Madde 74 : İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir.

• Geçici madde 10 izni

Geçici Madde 10 : Bu Kanunun kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın her türlü iş veya hizmet sözleşmesi, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay süreyle 25 inci maddenin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler, belirli süreli iş veya hizmet sözleşmelerinde sürenin sona ermesi, işyerinin herhangi bir sebeple kapanması ve faaliyetinin sona ermesi, ilgili mevzuatına göre yapılan her türlü hizmet alımları ile yapım işlerinde işin sona ermesi halleri dışında işveren tarafından feshedilemez.

Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç aylık süreyi geçmemek üzere işveren işçiyi tamamen veya kısmen ücretsiz izne ayırabilir. Bu madde kapsamında ücretsiz izne ayrılmak, işçiye haklı nedene dayanarak sözleşmeyi fesih hakkı vermez.

TARAFLARIN ANLAŞMASINA DAYALI ÜCRETSİZ İZİN UYGULAMASI

İşçi ve işveren arasında yapılan iş sözleşmesinde veya işyeri için akdedilen toplu iş sözleşmesinde, işveren veya işçi tarafından yapılan ücretsiz ı̇zin önerisi sonucu ücretsiz izin verilebilir.

GEÇERSİZ ÜCRETSİZ İZİN NEDİR?

Geçersiz ücretsiz izin verilmesi, işvereninin işçiyle arasındaki iş sözleşmesini haksız nedenle feshetmesine denir. İşçinin yazılı kabulü dışında verilen ücretsiz izin iş kanununa veya işçiyle işveren arasındaki sözleşmeye dayanmıyorsa iş sözleşmesinin işveren tarafından hukuka aykırı olarak feshedilmesi anlamına gelir. Bu nedenle işçiye ihbar ve kıdem tazminatı ödenmesi gerekir.

ÜCRETSİZ İZİN SÜRESİ NE KADARDIR?

İşverenlerin, iş güvencesi hükümlerinden kaçınmak ve ihbar tazminatı ödememek amacıyla, işçileri uzun ve belirsiz süreli ücretsiz izne yollayarak onları yeni iş bulmaya zorladıkları durumlar olmaktadır. İşverenin ücretsiz izin görüntüsü altında sözleşmeyi sona erdirme niyeti, dürüstlük kuralları gereği fesih iradesi olarak yorumlanır. Ücretsiz izin uygulamasında “makul ve geçici bir süre” olması gerekir. Ücretsiz izin verilirken süre belirtilmesi şart olmamakla birlikte işverenin ücretsiz izin önerisine ücretsiz izin süresini eklemesi ideal olandır. Ücretsiz izin süresi tam olarak belirtilmese bile “belirlenebilir” olması gerekir.

ÜCRETSİZ İZNE ÇIKARILAN İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR?

İşçinin haksız yere ücretsiz izne çıkarılması, işverenin sözleşmeyi haksız olarak feshetmesi olarak veya Çalışma Koşullarında Esaslı Değişiklik Niteliğinde Olması olarak yorumlanır. Haksız yere ücretsiz izne çıkarılan işçinin sözleşmeyi fesih hakkı doğar ya da şartlar oluşmuşsa işçinin işçi alacağı hakları (ihbar ve kıdem tazminatı alma) doğar. Ayrıca işçi, işe iade davası da açabilir.

ÜCRETSİZ İZNE ÇIKARILAN İŞÇİNİN SÖZLEŞMEYİ FESİH HAKKI

İşçinin haksız nedenlerle ücretsiz izne çıkarılması sonucu işçinin sözleşmeyi fesih hakkı doğar. İşçinin sözleşmeyi fesih hakkı Çalışma Koşullarında Esaslı Değişiklik niteliğinde olan ücretsiz izin durumunda doğar. Derhal fesih yapılır, ihbar süresinin beklenmesine ve ihbar tazminatı ödenmesine gerek olmaz.

İŞÇİ ALACAĞI HAKLARI VE İŞE İADE DAVASI

İşverenlerin, işçiyi, isteği dışında, ücretsiz izne göndermesi, iş sözleşmesinin feshi anlamına geleceğinden ihbar ve kıdem tazminatı ödenmesi gerekecektir.

Yargıtay bir kararında, “Davacı işçinin rızası ve yazılı muvafakati bulunmadan işverence tek taraflı ücretsiz izine çıkarılması eylemli bir fesih olup, dairemizin yerleşik içtihatlarına göre bu durum davacı işçi açısından iş akdinin haksız fesih halini oluşturur ve işçi ihbar tazminatına da hak kazanır.” demiştir. Buna göre işçinin, rızası olmadan ücretsiz izne çıkarılması durumunda işçi bakımından tazminat ve diğer koşulları varsa işe iade talep hakkı ortaya çıkmaktadır.

Ödenmemiş ücret ve agi alacağı, yıllık izin alacağı, fazla mesai alacağı vs. hep işçinin işçi alacağı davası ile işverenden talep edebileceği alacak kalemleridir. Eğer işçinin ücretsiz izne çıkarılması işverenin haksız feshi hükmündeyse işe iade davası da açılabilir.

PANDEMİ DÖNEMİNDE ÜCRETSİZ İZİNDE GÖSTERİLİP ÇALIŞTIRILAN İŞÇİNİN HAKLARI

Pandemi döeminde işverenlere işçileri ücretsiz izne çıkarabilme hakkı verilmiştir. Ücretix izne çıkarılan işçilere nakdi ücret desteği sağlanacaktır. İşsizlik Sigortası Kanunu geçici madde 24 ile getirilmiş olan düzenlemeler uyarınca 17/04/2020 tarihinden itibaren işçilerini ücretsiz izne çıkarabilecek olan işverenin ücretsiz izne çıkarmış olduğu işçilerine işsizlik sigortası fonundan günlük 39,24 (47,70) TL ücret desteği ödenecektir.

İşsizlik Sigortası Kanunu geçici madde 24’te nakdi ücret desteği düzenlenirken, nakdi ücret desteğinden faydalanma süresinde işçinin fiilen çalıştırıldığının tespiti halinde uygulanacak yaptırım da hemen ikinci fıkrada düzenlenmiştir. Buna göre; “Birinci fıkra kapsamında ücretsiz izne ayrılarak nakdi ücret desteğinden yararlanan işçinin fiilen çalıştırıldığının tespiti halinde işverene, bu şekilde çalıştırılan her işçi ve çalıştırıldığı her ay için ayrı ayrı olmak üzere fiilin işlendiği tarihteki 4857 sayılı Kanunun 39 uncu maddesince belirlenen aylık brüt asgari ücret tutarında çalışma ve iş kurumu il müdürlüklerince idari para cezası uygulanır ve ödenen nakdi ücret desteği ödeme tarihinden itibaren işleyecek kanuni faizi ile birlikte işverenden tahsil edilir”.

 “İşveren, işgörme ediminin yerine getirilmesini kusuruyla engellerse veya edimi kabulde temerrüde düşerse, işçiye ücretini ödemekle yükümlü olup, işçiden bu edimini daha sonra yerine getirmesini isteyemez. Ancak, işçinin bu engelleme sebebiyle yapmaktan kurtulduğu giderler ile başka bir iş yaparak kazandığı veya kazanmaktan bilerek kaçındığı yararlar ücretinden indirilir.”

İşsizlik Sigortası Kanunu’nun Geçici 24’üncü Maddesi Kapsamında Yapılacak Nakdi Ücret Desteği Uygulamasına İlişkin Usul ve Esaslar m. 9 f. 2’de ise hak düşürücü bir sebep olarak şu düzenleme getirilmiştir; “Nakdi ücret desteğinden yararlanılan dönemde, aynı veya başka bir işyerinde işe başlanması ve/veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı alınmaya başlanması halinde nakdi ücret desteği kesilir”.

ÜCRETSİZ İZİN KIDEMDEN SAYILIR MI?

Ücretsiz izinde geçen sürelerde işçi iş görmez ve ücrete de hak kazanmaz.  Yargıtay’a göre “İşçinin iş sözleşmesinin askıda olduğu süreler, kıdem süresinden sayılmaz. Ücretsiz izinde geçen süreler kıdem tazminatına esas süre bakımından dikkate alınmaz ve işçi bu döneme ilişkin ücret alacağına hak kazanamaz.”

(9. H.D. E: 2010/1982, K: 2012/9363, T: 21.03.2012)

Yargıtay başka bir kararında “ücretsiz izne çıkarılmış olan işçinin çalışmadığı sürenin (ücretsiz izinli olduğu sürenin) yıllık ücretli izne hak kazanmak için gerekli bir yıllık çalışma süresinin hesabında nazara alınamayacağına” karar vermiştir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Doğum Sonrası Ücretsiz İzin Süresi Nedir?

Kadın isçilerin doğrumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir.

Memurların Ücretsiz İzin Hakkı Süresi Nedir?

Memurluk görevine başladıktan 5 yıl sonra, iki defada kullanmak koşuluyla toplamda 1 yıl ücretsiz izin kullanma hakkı doğar.

Ücretsiz İzine Çıkıldığında Maaş Alınır Mı?

Ücretsiz izinde maaş alınmaz.

İşveren Ücretsiz İzne Çıkmamı İsterse Ne Yapabilirim?

İşveren işçiyi ücretsiz izne çıkmaya zorlayamaz. İşveren ücretsiz izin teklifinde bulunabilir ama işçi bu teklifi kabul etmek zorunda değildir.

İŞÇİYİM, KENDİ İSTEĞİMLE ÜCRETSİZ İZNE ÇIKABİLİR MİYİM?

Hayır. İşçinin tek başına karar alıp ücretsiz izne çıkma imkanı bulunmaz. Ücretsiz izin yalnızca kanunen öngörülen istisna hallerde söz konusu olur.

KANUNDA ÖNGÖRÜLEN ÜCRETSİZ İZİN HALLERİ NELERDİR?

Ücretsiz yol izni, Ücretsiz analık izni, geçici madde 10 izinleri kanunda sayılan ücretsiz izin halleridir.

ÜCRETSİZ YOL İZNİ KAÇ GÜN VERİLİR?

Yıllık izne ayrılan kişi şehir dışına bir yolculuk yapacağını kanıtlaması durumunda, işveren 4 güne kadar yol izni verebilir.

İLGİLİ YARGITAY KARARLARI

Bütün hususlar birlikte değerlendirildiğinde, davacının doğum izni ve arkasından kullandığı ücretsiz iznin bitiminde çocuğuna bakmak için tekrar ücretsiz izin istediği ve izin talebi işverence kabul edilmeyince iş sözleşmesini bildirimsiz olarak sona erdirdiği anlaşılmaktadır. İşverenin işçiye yasal zorunluluk dışında ücretsiz izin verme yükümlülüğü olmayıp, İş Kanunu’nun 24. maddesinde de işçiye bu gerekçe ile haklı nedenle fesih imkanı tanınmadığından davacı işçinin yaptığı fesih haksız olmakla, mahkemece davacının kıdem tazminatı talebinin reddi yerine kabulüne karar verilmesi hatalı olup, bozmayı gerektirmiştir (9. Hukuk Dairesi  2010/28131 E.  ,  2012/36278 K.)

Ücretsiz izin konusunda, 506 ve 4857 sayılı Kanunlarda; 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu, 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununda yer alan hükümlere koşut özel bir düzenleme yok ise de, hizmet akdiyle çalışanlara ücretsiz izin verilmeyeceği yönünde yasaklayıcı bir hüküm de bulunmadığı gibi, üstelik, işverenlerce çalışanların ücretsiz izin hakkından yararlandırılacağına ilişkin düzenlemelere gidildiği açıkça ortadadır. O hâlde, ücretsiz izin kurumunun işleyiş koşullarının, diğer bir anlatımla, hangi durumlarda ve ne kadar süreyle ücretsiz izin verilebileceğine ilişkin yasal boşluğun yargı yerince doldurulması gereklidir. Bu bağlamda, ücretsiz izin konusunda özel düzenleme içeren ve yukarıda anılan kanunlardaki ölçütlerin, kıyas yoluyla uygulanabileceği düşünülebilir ise de; iş ve sosyal güvenlik kanunlarının nitelikleri ve özellikleri gereği, öğretide de benimsendiği üzere, konunun Türk Medeni Kanununun 2’nci maddesinde açıklanan objektif iyi niyet kuralları ve dürüst davranma yükümlülüğü çerçevesinde, makul ölçülerde ve alınacak sınırlamalarla çözümlenmesi, bu yapılırken de hakkın kötüye kullanılmasına olanak bırakılmaması yerinde olacaktır. (10. Hukuk Dairesi 2010/4114 E., 2011/13072 K.)

 

İşverenin ücretli ya da ücretsiz olarak izin verdiği bir işçinin, izin süresince işyerine gitmesi beklenemeyeceğinden, bu durumda bir devamsızlıktan söz edilemez. Ancak yıllık izin zamanını belirlemek işverenin yönetim hakkı kapsamında olduğundan, işçinin kendiliğinden ayrılması söz konusu olamaz. İşçinin yıllık iznini kullandığını belirterek işyerine gelmemesi, işverence izinli sayılmadığı sürece devamsızlık halini oluşturur (Yargıtay 9.HD. 1.7.2008 gün 2007/21656 E, 2008/18647 K.)

Yargıtay Kararları aramak için Karar Arama Sitesini ziyaret edin.

 HARBİYE HUKUK BÜROSU

Dilara Gül ERBAŞ