İŞÇİYE ELDEN ÖDEME YAPILMASI

İŞÇİYE ELDEN ÖDEME NEDİR? İŞÇİYE ELDEN ÖDEME YAPILMASI

İş kanunun 32/1. maddesine göre bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutara ücret denmektedir.  Kural olarak ücret yapılan işin karşılığıdır. İşçi ve işveren ödenecek bu tutarı istedikleri gibi belirleyebilirler. Ancak bu ücret asgari ücretten az olamaz, linyit ve taş kömürü çıkarılan işyerlerinde yer altında çalışan işçilere ödenecek ücret ise iki aylık asgari ücretten az olamaz. Bu ücretin ödenmesi ise iş kanununa göre Türk Lirası ile özel olarak  açılan bir banka hesabına yatırılarak yapılması zorunludur. Fakat bazı işverenler ödemeyi banka hesabı üzerinden değil direkt işçinin kendisine vererek yapmaktadır buna da işçiye elden ödeme denmektedir. Elden ödeme yapılması işçi için hak kayıplarına neden olmaktadır. 

İŞÇİYE ELDEN ÖDEME YAPILMA ŞARTLARI NELERDİR?

21 Mayıs 2016 tarihinde yayımlanan Resmî Gazete’de ‘’Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelikte değişiklik yapılmıştır. 

‘’ (1) İşyerleri ve işletmelerinde İş Kanunu hükümlerinin uygulandığı işverenler ile üçüncü kişiler, Türkiye genelinde çalıştırdıkları işçi sayısının (Değişik ibare:RG-21/5/2016-29718)(2) en az beş olması halinde, çalıştırdıkları işçiye o ay içinde yapacakları her türlü ödemenin kanunî kesintiler düşüldükten sonra kalan net tutarını, bankalar aracılığıyla ödemekle yükümlüdürler. ‘’ 

Yani yapılan bu değişikliğe göre işyerinde 5 ve üstünde işçi çalıştıran işverenlerin işçi ücretlerini ve diğer ödemelerin banka aracılığıyla yapılması zorunlu hale gelmiştir.  İşçiye elden ödeme yapılmasının tek şartı ise işyerinde çalışan kişi sayısının 4 ve 4’ün altında olmasıdır. Böyle bir durumda işveren ödemeyi ister elden ister banka aracılığıyla yapabilir.  

İŞÇİYE ELDEN ÖDEME YAPILAMAYAN HALLER NELERDİR?

Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmeliğine göre işyerinde 5 ve üstünde işçi çalıştıran işverenlerin işçi ücretlerini ve diğer ödemelerini banka aracılığıyla yapılması zorunludur. Yani işyerinde çalışan işçi sayısı 5 ve 5ten fazla ise işçiye elden ödeme yapılamaz. Aynı yönetmeliğin 11. maddesine göre  ‘’banka aracılığıyla ödeme yapması gereken işverenler, işveren vekilleri veya üçüncü kişiler, işyerlerinin bulunduğu mahalde banka şubesi bulunmaması ya da çalışanlara banka aracılığıyla ödeme yapılmasına imkân bulunmaması hâlinde ödemeler, T.C. Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü şubeleri aracılığıyla yapılır.’’ Yani  5 ve üzerinde işçi çalıştıran bir işverenin , işyerinin bulunduğu yerde banka şubesi yoksa ya da işçilere banka aracılığıyla ödeme yapılması mümkün değilse, bankadan ödeme yapmak zorunda değildir. Ancak böyle bir durumda bile, ücret elden ödenmesi mümkün değildir. Ücreti bankadan ödemeyen  işveren  ücreti PTT kanalıyla ödemek durumundadır.  

MAAŞI VEYA MESAİLERİ ELDEN ÖDENEN İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR? HANGİ DAVALARI AÇABİLİR?

5 ve daha fazla işçinin çalıştığı işyerlerinde maaş ve diğer yan ücretler elden ödenemez. Böyle bir duruma maruz kalan işçi sözleşmesini haklı olarak feshedebilir ve kıdem tazminatını almaya da hak kazanır. Yargıtay tarafından da  2019/48 sayılı kanun gereğince açıklama yapılmıştır. Bu açıklamaya göre ücretlerin elden ödenmesi haklı fesih sebebidir. Böyle bir durumla karşılaşılması halinde kıdem tazminatına hak kazanmak mümkündür. 

Maaşı veya mesaileri elden ödenen işçi , Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın ALO 

170 numaralı hattını arayıp, durumu bildirebilir ya da o ilin Çalışma ve Sosyal Güvenlik 

Bakanlığı Bölge Müdürlüğüne giderek yazılı olarak şikâyette bulunabilir. Bu şikayetin üzerine Bakanlık müfettişleri tarafından bunun üzerine inceleme yapılır. Bu inceleme sonucunda hukuka aykırılık durumu varsa açığa çıkar. Ayrıca bu inceleme sonucu, daha sonra davada delil olarak kullanılabilir. 

Bundan başka bir seçenek olarak ücreti elden ödenen ve sosyal güvenlik primleri eksik yatırılan işçi, hizmet tespit davası da açabilir. Bu dava ile eksik yatırılmış olan sosyal güvenlik primlerinin tamamlanmasını, mağduriyetinin giderilmesini talep edebilir. Ayrıca işçinin ücretinin bir kısmı elden bir kısmı banka aracılığıyla ödeniyorsa gerçek ücreti ispat edilmesi halinde işçi alacakları, bankadan yatan eksik tutara göre değil, gerçek ücretine göre ödenir. 

Hizmet tespit davasının açılması durumunda 5510 sayılı Kanun’un 86/9. maddesinde yer alan hüküm gereğince görevli mahkeme İş Mahkemeleri olur. İş mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde ise görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. 

ÜCRETİN BİR KISMININ BANKADAN BİR KISMININ ELDEN ÖDENMESİNİN YASAL KARŞILIĞI NEDİR?

İşçinin maaşının bir kısmının elden, bir kısmının ise bankadan yatırılması yahut maaşın tamamının elden verilmesi sigorta primlerinin gerçek ücretin altında gösterilerek ödenmesi durumudur. Bu, hukuka aykırı bir uygulamadır. İşçi açısından hak kayıplarına sebep olur.  

ELDEN ÖDEME YAPILMASI HAKLI FESİH SEBEBİ MİDİR?

İş sözleşmesinin süresi belirli ya da belirsiz olsun kanunda gösterilen nedenlerin varlığı halinde işçi ya da işveren bu nedene dayanarak sözleşmeyi sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin derhal feshedebilir. Buna da haklı nedenle fesih denmektedir. Kanunda yazan haklı nedenle fesih sebepleri ise İş Kanunu’nun 24. ve 25. maddelerinde sayılmıştır.   İş Kanunu’nun 25. maddesine göre işveren bakımından haklı fesih nedenleri; sağlık sebepleri, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri ve zorlayıcı sebeplerdir. İş Kanunumuzun 24. maddesine göre işçinin sözleşmesini haklı olarak canlandırabileceği haller ise sağlık sebepleri, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve son olarak zorlayıcı sebeplerin olması halidir.  

Elden ödeme yapılması durumu ise iyi niyet kurallarına uymaz çünkü işçinin hak kaybına uğramasına sebep olur. Bu nedenle de haklı fesih sebebidir. İşçi derhal fesih hakkını kullanır ise, işverenden kıdem tazminatı ve diğer ücret (fazla mesai, ücret alacağı, yıllık izin ücreti vs.) haklarını talep edebilir. Ancak, ihbar tazminatı talep edemez. 

İş sözleşmesini haklı nedenle feshedecek olan işçinin öncelikle haklı fesih gerekçelerini işverene bildirmesi gerekmektedir. İşçi bakımından fesih bildiriminin yazılı olarak yapılması zorunlu değildir. 

İŞÇİYE ELDEN MAAŞ ÖDEYEN İŞVERENİN SORUMLULUĞU NEDİR?

Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik’te işyerinde 5 ve üstünde işçi çalıştıran işverenlerin işçi ücretlerini ve diğer ödemelerini banka aracılığıyla yapılması zorunlu hale getirilmiştir. İşçiye maaşının tamamını ya da bir kısmını elden ödeyen işverene; 

İşverenin elden ücret ödediği her bir ay için işyerine iki asgari ücret tutarından idari para cezası uygulanır, 

Böyle bir durumun varlığı denetim sonucu tespit edilirse ücret bordroları ve işletmenin tutmuş olduğu yevmiye defteri geçersiz sayılır ayrıca her bir geçersizlik hali için işyerine yarım asgari ücret tutarında (Bu tutar 12 asgari ücret tutarını geçemez) idari para cezası uygulanır, 

İşçilere elden ödeme yapıldığı yıllar için işyerinin almış olduğu “Asgari Ücret Desteği” iptal edilebilir ve bu yıllar için ödenen destekler yasal faizi ile SGK’ya geri iade edilir, 

İşveren, eksik bildirdiği prim ve vergileri gecikme zammı ile birlikte ilgili Kurumlara ödemek zorunda kalır. 

ELDEN ÖDEME NASIL İSPAT EDİLİR?

Kural olarak ücretin miktarı ve ekleri gibi konularda ispat yükü işçidedir.  

İşçinin elden para aldığına tanıklık edebilecek diğer çalışanların olması ispat konusunda önemli bir delil sayılır.  Elden ödeme işyerinde çalışan veya çalışmış ayrılmış mesai arkadaşlarının şahitliği ile ispat edilebilir.

-İşçinin fiilen yaptığı görev de çok önemlidir. İşçinin yaptığı işin nitelikli olması durumunda, mahkeme emsal işçi ücretini araştırır ve varsa işçinin bağlı olduğu meslek odasından ücret sorar. Buradan gelecek ücret tespiti elden maaş alınmasına önemli bir delil olur. 

-İşçiye daha önce, bir yere başvururken verilmiş ve gerçek maaşını gösteren bir belge de delil kabul edilebilir. Örneğin ev almak için krediye başvururken sunduğu maaş bilgisini içeren belge. 

-Gerçek ücretleri gösteren ve işyeri onaylı belgelerde ispat konusunda delil sayılabilir. 

İşçi hiç ödeme yapılmadığını iddia ederse ücretin ödendiğinin ispatı ise işverene ait olur. Bu konuda işçinin imzasını taşıyan bir ödeme belgesi yeterli ise de, para borcu olan ücretin ödendiğinin tanıkla ispatı mümkün değildir.  

İŞÇİYE VERİLEN YAN HAKLAR ELDEN ÖDENEBİLİR Mİ?

İş yerlerinde işveren, Türkiye genelinde en az 5 işçi çalıştırıyorsa maaşı ve her türlü yan ödemeyi bankalar aracılığıyla yapmalıdır. İşçiye ödenecek ücretin tamamının elden ödenmesi veya herhangi bir yan hakkının(mesai, prim vs.) elden ödenmesi mümkün değildir. 

Sıkça Sorulan Sorular 

Çalışanın maaşı elden verilirse ne olur? 

İşçinin prim ödemeleri eksik yatmış olur ve işçiye emekli aylığı bağlandığında hak ettiğine kıyasla daha az emekli aylığı bağlanır. Bu durum işçi açısından hak kaybı demektir. İşçiye elden ödeme yapılması halinde, işçinin iş sözleşmesini haklı sebeple fesih hakkı vardır. 

Mesai ücreti elden ödenir mi? 

İş yerinde dört veya dörtten az kişi çalışıyorsa işveren mesai ücretini ve diğer ücretleri elden ödeyebilir ama bunun dışındaki işyerlerinde hiçbir şekilde elden ödeme yapılamaz. 

İşçiye avans elden verilebilir mi ? 

Ücretin banka hesabına yatırılması zorunlu olan işyerlerinde avansın da banka aracılığıyla ödenmesi zorunludur. 

İşçiye Elden Ödeme Yapılmasının Olumsuz Yanları Nelerdir? 

İşçiye elden ödeme yapıldığında sigorta primi eksik yatırılmış olduğundan; 

Hastalık, anlık iş kazası ve meslek hastalığı hallerinde alacağı geçici ya da sürekli iş göremezlik gelirleri, işsizlik ödeneği ve kısa çalışma ödeneği gibi destekler, yaşlılık aylığı, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve yıllık izin ücreti, vefat etmesi halinde hak sahiplerine bağlanacak ölüm geliri veya ölüm aylığı, hak etmiş olduğu ücretten daha az olur ve işçi açısından hak kaybı durumu oluşur.  

Kamu kurumlarınca yapılacak denetimlerde ya da işçi tarafından açılacak alacak/tespit davalarında çalışanların ücretlerinin gerçek ücret üzerinden bildirilmediğinin tespit edilmesi halinde ise, işverene cezai yaptırımlar uygulanır. 

Elden maaş ödemenin cezası nedir? 

İşverenin banka aracılığıyla ücret ödemesi yapması gerekirken tamamen veya kısmen işçiye elden ödeme yapılması söz konusu olan her bir ay için iki asgari ücret tutarınca idari para cezası Sosyal Güvenlik Kurumunca uygulanacaktır. 

Elden maaş ödeme nereye şikâyet edilir? 

Eğer işçinin maaşı elden ödeniyorsa, işçi bunu kanıtlayan belgelerini saklayarak, ALO 170’e başvuruda bulunabilir. İsminin gizli kalmasını istiyorsa bunu söyleyerek ihbar yapabilir. Bu ihbardan sonra bakanlıkça iş yeri teftiş edilir. 

Maaşım yüksek ama asgari ücretten gösteriliyor ne yapmalıyım? 

Bu tip işletme sahiplerini ALO 170 veya CİMER Şikayet Hattı üzerinden şikayet edebilirsiniz.  

İLGİLİ YARGITAY KARARLARI

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi.  2017/7955 Esas 2017/20925 Karar 

“Çalışma yaşamında daha az vergi ya da sigorta pirimi ödenmesi amacıyla zaman zaman, iş sözleşmesi veya ücret bordrolarında gösterilen ücretlerin gerçeği yansıtmadığı görülmektedir. Bu durumda gerçek ücretin tespiti önem kazanır. İşçinin kıdemi, meslek unvanı, fiilen yaptığı iş, işyerinin özellikleri ve emsal işçilere ödenen ücretler gibi hususlar dikkate alındığında imzalı bordrolarda yer alan ücretin gerçeği yansıtmadığı şüphesi ortaya çıktığında, bu konuda tanık beyanları gözetilmeli ve işçinin meslekte geçirdiği süre, işyerinde çalıştığı tarihler, meslek unvanı ve fiilen yaptığı iş bildirilerek sendikalarla, ilgili işçi ve işveren kuruluşlarından emsal ücretin ne olabileceği araştırılmalı ve tüm deliller birlikte değerlendirilerek bir sonuca gidilmelidir.” 

 Yargıtay 9. Hukuk Dairesi  2015/27995 Esas   2019/48 Karar  

“İşçinin sigorta primlerinin hiç yatırılmaması veya eksik bildirilmesi, sosyal güvenlik hakkını ilgilendiren bir durum olsa da Dairemizin 1475 Sayılı Kanun döneminde istikrar kazanmış olan görüşü, 4857 Sayılı İş Kanunu döneminde de devam etmekte olup, sigorta primlerinin hiç yatırılmaması, eksik yatırılması veya düşük ücretten yatırılması hallerinde de işçinin haklı fesih imkânı vardır.” 

 Yargıtay  9. Hukuk Dairesi 2022/2680 Esas  2022/3849 Karar 

‘’Somut olayda, davacı, son aldığı net ücretin 5.000,00 ABD doları olduğunu, ücretin bir kısmının bankadan yatırıldığını, bakiyenin elden ödendiğini iddia etmiş, davalı ise bordrolarda kayıtlı ücreti aldığını savunmuştur. 

Davacı tanığı 2002 yılında işten ayrılırken davacının ücretinin 5.000,00-5.500,00 Dolar olduğunu beyan etmiş, 2016 yılı Ağustos ayında işten ayrılan davacı tanığı ise davacının en son net 5.000,00 Dolar maaş aldığını, maaşların bir kısmı Türk Lirası bazında bankaya yattığını, geri kalan kısmının dolar üzerinden elden ödendiğini beyan etmiş, davalı tanığı ise aynen “İşyerinde maaşlar elden ödenirdi.” şeklinde beyanda bulunmuştur. 

Mahkemece salt tanık beyanlarıyla davacının ücretinin tespitinin mümkün olmadığı, davacının ücrete ilişkin iddialarını ispat edemediği gerekçesiyle davacının ücreti, bordroda belirtilen ücret olarak kabul edilmiş ise de davalı tanığının da davacı ve davacı tanıkları gibi ücretlerin elden ödendiğini beyan etmesi, davacının yaptığı iş, kıdemi, meslek unvanı birlikte değerlendirildiğinde davacının ücretinin bordroda kayıtlı ücret olarak kabul edilmesinin hatalı olduğu anlaşılmıştır. 

Bu itibarla, yukarıda yapılan açıklamalar doğrultusunda davacının işyerinde çalıştığı tarihler, meslek unvanı ve fiilen yaptığı iş bildirilerek sendikalarla, ilgili işçi ve işveren kuruluşlarından emsal ücretin ne olabileceği araştırılmalı, ayrıca Türkiye İstatistik Kurumunun resmi internet sitesindeki “kazanç bilgisi sorgulama” kısmından da faydalanılabileceği göz önüne alınarak emsal ücret araştırması yapılmalı, bu araştırma sonucunda elde edilen veriler, tanık beyanları ve tüm deliller birlikte değerlendirilerek sonuca gidilmelidir. Eksik inceleme ile karar verilmesi hatalı olup, kararın bu sebeple bozulması gerekmiştir.’’

HARBİYE HUKUK BÜROSU