GECE ÇALIŞAN İŞÇİLERİN HAKLARI

Gece Çalışan İşçilerin Hakları, 20.00 – 06.00 saatleri arasında çalışan işçinin sahip olduğu haklardır. Söz konusu düzenlemeye göre işçilere gece fazla çalışma yaptırılamaz. Çocuk ve genç işçilerin gece dönemine denk gelen vardiyada çalıştırılması yasaktır. İşçilerin gece yaptıkları çalışma süresi 7,5 saati aşamaz. Ancak istisna olarak özel güvenlik, sağlık hizmetleri ve turizm alanlarında görev yapan işçilerden yazılı onay alınması halinde bu çalışma saatleri aşılabilir.

Gece vardiyasında çalışan işçilerin hakları, Türk iş hukukunda özel düzenlemelerle koruma altına alınmıştır. Gece çalışması vücut saati ve sosyal hayat açısından zorlu olduğu için 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili yönetmelikler, gece çalışan işçilere bazı özel haklar ve sınırlar tanımlamıştır. Bu yazıda, gece çalışmasının tanımı, yasal süre sınırları, gece mesaisinde işçi hakları ve işverenin yükümlülükleri sade bir dille anlatılmaktadır. Ayrıca gece vardiyasında çalışanların sıkça merak ettiği soruların cevaplarına da yer verilmiştir.

GECE ÇALIŞMASI NEDİR?

İş Kanunu’na göre gece çalışması, en geç saat 20:00’de başlayıp en erken 06:00’da sona eren ve toplamda en fazla 11 saat süren çalışma dönemidir. Bu saatler arasında yapılan iş, gece çalışması olarak kabul edilir. Örneğin bir işçi akşam 22:00’den sabah 05:00’e kadar çalışıyorsa bu bir gece çalışmasıdır. Kanun, belirlenen 20:00-06:00 saatlerinin işçi lehine esnetilebileceğini (örneğin 21:00-05:00 olarak düzenlenebileceğini) ancak aleyhe genişletilemeyeceğini vurgular. Yani işveren, gece dönemi başlangıç ve bitiş saatlerini daha dar tutabilir fakat gece çalışma süresini uzatamaz.

İş yerinde üretimin veya hizmetin 24 saat aralıksız sürmesi gerekmiyorsa, gece çalışması yaptırılmaması esastır. Kanun, faaliyetleri gece çalışması olmadan sürdürülebilen işyerlerinde sadece gündüz çalışılmasını öngörür. Her işveren, gece vardiyasına geçmeden önce işinin niteliğini değerlendirmeli; eğer gece çalışması bir zorunluluk değilse, çalışanları gece mesaisine bırakmamalıdır. Bu kural, çalışanların gereksiz yere gece çalıştırılmasını önlemeyi amaçlayan önemli bir işçi koruma ilkesidir.

Gece Çalışmasında İşçinin Yazılı Onay Verme Zorunluluğu

Kanundaki yeni düzenleme gereği gece 12 saat çalışacak işçiden yazılı onay alınması gerekmektedir. İşçiden bu onay alınmadığı takdirde işçinin zorlanarak bu şartlarda çalıştırılması kanunen yasak olup eğer işçi işten ayrılmak isterse bu husus, işçi açısından haklı nedenle fesih nedeni sayılmaktadır.

GECE ÇALIŞMA SÜRESİ VE SINIRLAMALARI

Gece çalışan işçilerin günlük çalışma süresi yasal olarak 7,5 saati aşamaz. Yani bir işçi gece vardiyasında en fazla yedi buçuk saat çalıştırılabilir. Bu sınırlama, gece çalışmasının insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak için getirilmiştir. Gece vardiyalarında fazla mesai yaptırılması yasaktır; kanunen gece çalışmasında 7,5 saatin üzerinde çalışmak mümkün değildir.

Ancak, İş Kanunu bazı istisnai sektörler için bu 7,5 saat sınırını esnetmiştir. Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetleri gibi faaliyetlerin kesintisiz devam etmesinin zorunlu olduğu işler kapsamında, işçilerden yazılı onay almak şartıyla gece 7,5 saatten fazla çalışma yaptırılabilir. Bu istisna, örneğin bir hastanede veya otelde gece boyunca hizmet aksamasın diye, çalışanın rızasıyla vardiyanın uzatılabilmesini sağlar. Her halükarda, bu sektörlerde bile gece çalışması 11 saati geçemez. Yani istisnai durumlarda dahi 11 saatlik yasal üst sınır korunmaktadır.

Gece çalışmasının haftalar arası dağılımı da kurallara tabidir. Postalar (vardiyalar) halinde çalışma yapılan işyerlerinde, bir işçinin sürekli olarak gece vardiyasında bırakılması yasaktır. Yönetmelik gereği gece ve gündüz vardiyaları en geç bir hafta sonunda değiştirilmelidir. Örneğin bir hafta gece vardiyasında çalışan işçinin, sonraki hafta gündüz vardiyasında çalışması gerekir. İki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir; ancak hiçbir işçi sürekli arka arkaya gece vardiyasına yazılamaz. Vardiyası değiştirilen işçiye, diğer posta çalışmasına başlamadan önce en az 11 saat dinlenme süresi verilmek zorundadır. Bu düzenlemeler, çalışanların biyolojik saatlerine uygun şekilde dinlenebilmeleri için getirilmiştir.

GECE ÇALIŞAN İŞÇİLERİN HAKLARI (2)

GECE ÇALIŞMASINDA İŞÇİNİN YAZILI ONAYI

Kanuna göre, gece döneminde 7,5 saat veya daha az süreyle çalışma yaptırmak için işçiden ekstra onay almaya gerek yoktur. İş sözleşmesinde gece çalışması öngörülmüşse veya vardiyalı sisteme girileceği belliyse, işçi zaten buna onay vermiş kabul edilir. Ancak gece çalışmasının 7,5 saatin üzerine çıkacağı durumlarda işçinin yazılı onayının alınması zorunludur. Özellikle yukarıda bahsedilen turizm, güvenlik, sağlık gibi istisna kapsamındaki sektörlerde, eğer işveren gece vardiyasını uzatmak istiyorsa çalışanından önceden yazılı onay belgesi temin etmelidir. Bu yazılı onay, işçi işe girerken sözleşmeye konulabilir veya sonradan ek bir belge ile alınabilir.

İşçi, gece 7,5 saatten fazla çalışmaya onay vermiş olsa bile, sağlık durumunun elverişli olmaması halinde veya haklı bir nedenle bu fazla gece çalışmasını reddedebilir. Örneğin işçinin sağlığı gece uzun süre çalışmaya uygun değilse ya da zaman içinde gece çalışması nedeniyle sağlık sorunları baş gösterirse, alınmış olan onay işvereni tek başına sonsuza dek bağlamaz. Ayrıca Yargıtay, işçinin gece 7,5 saat üstü çalışmaya verdiği onayın her yıl yenilenmesi gerektiğine dikkat çekmiştir. Bu da, işçinin koşullarının değişebileceği ve kalıcı bir onayın adil olmayacağı düşüncesine dayanır.

GECE ÇALIŞMASINDA İŞÇİ HAKLARI NELERDİR?

Gece vardiyasında çalışan işçilere tanınan başlıca hak ve korumalar şunlardır:

• Azami Çalışma Süresi: Gece mesaisinde bir işçi en fazla 7,5 saat çalıştırılabilir. Bu sürenin aşılması kanunen yasaktır ve istisnalar dışında gece fazla mesai yaptırtılamaz. İşveren, işçinin onayı olsa bile (istisnai sektörler hariç) gece 7,5 saati geçmemelidir.
• Fazla Mesai Yasağı: Gece vardiyalarında fazla mesai yapmak kural olarak yasaktır[2]. Gece çalışması, diğer vardiyalardan farklı olarak ek çalışmaya kapalıdır. Eğer işçi haftalık 45 saati doldurmamış olsa bile gece vardiyasında 7,5 saatin üzerindeki her çalışma fazla mesai sayılır ve ücreti %50 zamlı ödenmelidir. Uygulamada, gece çalışması ücreti normal gündüz ücretine göre %50 zamlı kabul edilir, çünkü 7,5 saat üstü çalışmalar otomatikman fazla mesaidir. Bu, işçinin gece çalıştığı her ek saat için hakkını almasını sağlar.
• Çocuk ve Genç İşçi Yasağı: 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır. İş Kanunu madde 73, özellikle sanayi sektöründe reşit olmayanların gece postasında çalışamayacağını emreder[12]. Eğitim çağındaki veya reşit olmamış gençler, gece vardiyasına kalamazlar. Bu kural, genç işçilerin sağlık ve güvenliğini korumak amaçlıdır ve ihlali durumunda yaptırımlar uygulanır. Dolayısıyla, 18 yaş altı bir çalışanı gece mesaisine bırakmak kanuna aykırıdır.
• Kadın Çalışanların Gece Çalışması: Kadın işçilerin gece postasında çalıştırılması belirli koşullara bağlıdır. 18 yaşından büyük kadınlar, işe başlamadan önce işyeri hekiminden “gece çalışmasında sakınca yoktur” raporu almalıdır. Yani kadın çalışan, sağlık kontrolünden geçerek gece vardiyasına uygun olduğunu belgelemelidir. Gebe (hamile) kadın işçiler, hamileliklerinin 24. haftasından itibaren doğum gerçekleşene kadar gece çalıştırılamaz. Hamile olduğunu raporla belgeleyen bir kadın çalışan için gece vardiyası yasağı başlar.
• Yeni doğum yapmış ve emziren kadın çalışanlar, doğumdan sonra bir yıl boyunca gece vardiyasında çalıştırılamazlar. Bu süre içinde işveren, lohusa veya emziren annelere gece mesaisi veremez. Bu kurallar, anne ve bebeğin sağlığını korumak amacıyla getirilmiştir ve çalışan anne hakları kapsamında önemli bir yere sahiptir.
• Sağlık Kontrolleri: Gece çalışacak işçilerin sağlık durumlarının gece çalışmaya uygun olduğunun belgelenmesi işverenin sorumluluğundadır. Özellikle vardiyalı sisteme yeni geçecek veya gece işe alınacak personelin, işe başlamadan önce sağlık kontrolünden geçirilmesi gerekir. Periyodik sağlık kontrolleri de önemlidir; mevzuata göre gece çalışan işçiler en geç iki yılda bir sağlık muayenesine tabi tutulmalıdır. Bu kontrollerin masrafı işveren tarafından karşılanır. Amaç, gece çalışmasının çalışanın sağlığında yol açabileceği olumsuz etkileri yakından izlemek ve gerekirse önlem almaktır.
• Eğer bir işçi gece çalışması nedeniyle sağlık sorunları yaşarsa ve “gece postasında çalışamaz” raporu alırsa, işveren imkanlar dahilinde o işçiyi gündüz vardiyasına geçirmelidir. İşçi, sağlık nedeniyle gece çalışmaya devam edemeyeceğini belgeliyorsa, işverenin bunu dikkate alması bir yükümlülüktür.
• Eşit Muamele ve Ayrımcılık Yasağı: Gece vardiyasının cezalandırma amacıyla veya belirli kişilere karşı bir ayrım aracı olarak kullanılması yasaktır. İşveren, tüm çalışanlarına adil davranmalı, kimseyi isteği dışında sürekli gece vardiyasında bırakıp diğerlerini daima gündüze almamalıdır. İşyerinde ayrımcılık yasağı, gece vardiyası dağılımında da geçerlidir. Örneğin sadece belirli bir çalışanı cezalandırmak amacıyla hep gece yazmak, diğerlerine hiç gece görevi vermemek hukuka aykırıdır. Böyle bir ayrımcılığa uğrayan işçi, durumu ispatlayarak ayrımcılık tazminatı talep edebilir. Kısaca, gece vardiyası planlaması objektif ihtiyaçlara göre yapılmalı, çalışanlar arasında adil bir dönüşüm sağlanmalıdır.
• İşçinin Dinlenme Hakkı: Gece çalışan işçilerin günlük ve haftalık dinlenme hakları da güvence altındadır. Günlük dinlenme (ara dinlenmesi) süresi, toplam çalışma süresine göre belirlenir ve gece vardiyasında da aynen uygulanır (7,5 saatlik çalışmada en az yarım saat ara dinlenme gibi). Ayrıca hafta tatili hakkı, gece çalışan işçileri de kapsar. İşçi, haftanın 6 günü çalışıyorsa 7. gün kesintisiz 24 saat hafta tatili kullanmalıdır. Gece vardiyasında çalışmış olması, onun hafta tatili hakkını ortadan kaldırmaz. İşveren, gece çalışanına da haftada en az bir gün izin vermek zorundadır.

GECE VARDİYASINDA ÇALIŞTIRILAMAYACAK İŞÇİLER

Kanun koyucu bazı çalışan gruplarını gece çalışma kapsamı dışında tutmuştur. Bunları özetlemek gerekirse:

• 18 Yaş Altı İşçiler: Yukarıda belirtildiği gibi, çocuk ve genç işçilerin gece çalışması yasaktır. Özellikle sanayi sektöründe, 18 yaşından küçük bir işçinin gece postasında çalışması kanunen mümkün değildir. Bu kural, gençlerin eğitim hayatını ve sağlığını korumayı hedefler. İşverenler, genç işçileri sadece gündüz vardiyasında ve yasal hafif işlerde istihdam edebilirler. Aksi takdirde, 18 yaş altı işçilerin çalıştırılması ile ilgili ağır yaptırımlarla karşılaşabilirler.
• Hamile ve Yeni Doğum Yapmış Kadınlar: Hamile işçiler 24. haftadan itibaren gece çalışamazlar. Yeni doğum yapmış (emziren) işçiler ise doğum sonrası 1 yıl boyunca gece vardiyasına verilemez. Bu süre zarfında işveren, anne çalışanı gece vardiyasından muaf tutmalıdır. Eğer işveren bu yasağı ihlal ederse, çalışan işe gelmeyi reddedebilir ve hukuki süreç başlatabilir. Çalışan anne hakları kapsamında, bu kuralın ihlali ciddi bir ayrımcılık ve iş sağlığı ihlali sayılır.
• Engelli ve Kronik Hastalığı Olanlar: İş Kanunu’nda doğrudan engelli işçilerin gece çalışmasıyla ilgili bir yasak bulunmasa da, bazı özel düzenlemeler ve kamu mevzuatında kısıtlamalar vardır. Örneğin engelli memurlar isteği dışında gece nöbetine bırakılmamalıdır (657 sayılı Kanun kapsamında). Özel sektörde de, eğer engel durumu gece çalışmasını güçleştiriyorsa, işverenin bunu dikkate alması beklenir. Benzer şekilde, sürekli gece çalışması sağlık riski doğuracak kronik rahatsızlığı olan çalışanlar da uygun işlerde gündüz görevlendirilmeyi talep edebilir.
• Yeraltı ve Maden İşçileri: Bazı çok tehlikeli işlerde gece çalışması ayrı düzenlenmiştir. Özellikle maden ocakları gibi yer altında çalışma gerektiren işlerde, belirli sınırlamalar ve ek dinlenme süreleri uygulanır. İş Kanunu’na göre kadın çalışanlar yer altı maden işlerinde zaten çalıştırılamaz. Erkek işçiler için de bu gibi ekstrem koşullarda gece çalışması özel kurallara tabidir.

Özetle, yasalar gece çalışma yasağı kapsamına giren grupları net biçimde tanımlamıştır. İşverenlerin, çalışanlarını gece vardiyasına planlarken bu yasaklı kategorileri bilmesi ve buna göre hareket etmesi gerekir. Aksi halde, işçiler için haklı fesih imkanı doğabilir veya idari para cezaları söz konusu olabilir.

#image_title

GECE ÇALIŞMASINDA İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Gece vardiyası uygulayan işverenlerin, işçilere karşı dikkat etmeleri gereken çeşitli yükümlülükleri vardır:

• Sağlık Raporu ve Kontrol: İşveren, gece çalışacak işçinin bu çalışmaya uygun sağlık durumuna sahip olduğunu kontrol ettirmek zorundadır. Özellikle kadın işçiler için işe başlamadan önce alınan sağlık raporu şarttır. Genel olarak tüm gece çalışanlar, periyodik sağlık muayenesine tabi tutulmalıdır. İşveren, en geç iki yılda bir gece çalışanını sağlık kontrolünden geçirmeli ve bundan doğan masrafları üstlenmelidir. Bu yükümlülük, gece çalışmasının çalışan üzerinde yaratabileceği sağlık risklerini erken tespit etmeye yöneliktir.
• Güvenli Çalışma Ortamı: Gece çalışma saatlerinde iş yerinin yeterli aydınlatmasını sağlamak, işverenin temel sorumluluklarından biridir. Loş veya tehlikeli bir ortamda gece mesaisi yaptırmak, iş sağlığı ve güvenliği kurallarına aykırıdır. İşyeri, gece çalışanlar için güvenli olmalı; aydınlatma, ısıtma, ulaşım gibi konularda gerekli tedbirler alınmalıdır. Özellikle vardiyası gece biten çalışanların evine güvenli ulaşımı konusunda işveren duyarlı olmalıdır (servis imkanı sağlamak gibi, eğer çalışma saatleri toplu taşımanın olmadığı zamana dek geliyorsa).
• Vardiya Planlaması: İşveren, vardiya sistemini adil ve kanuna uygun biçimde planlamalıdır. Gece vardiyası sürekli aynı çalışan üzerinde bırakılamaz. Vardiya değişikliği esaslarına uyulmalı, işçilere dönüşümlü olarak gece/gündüz görev verilmeli ve her vardiya geçişinde yeterli dinlenme süresi tanınmalıdır. Eğer işveren, iş sözleşmesinde olmayan şekilde bir çalışanı gece vardiyasına geçirmek istiyorsa, bu çalışma koşullarında esaslı değişiklik sayılır ve yazılı onay almadan değişiklik yapılamaz. Kısacası, gece çalışması düzenlemesinde işveren hem kanuni sınırlara hem de çalışanın onayına riayet etmelidir.
• Ücret ve Fazla Mesai Ödemeleri: İşveren, gece çalışan işçinin ücretini zamanında ve eksiksiz ödemelidir. Kanunen, gece çalışması için normal ücret dışında ayrıca bir zamlı ücret tanımlanmamıştır, ancak fiilen gece 7,5 saati aşan her çalışma fazla mesai kabul edildiğinden bu kısım %50 zamlı ücret olarak ödenmelidir. Örneğin gece 8,5 saat çalışan bir işçiye, 1 saatlik fazla çalışması için normal saatlik ücretinin yarısı kadar ek ödeme yapılmalıdır. Eğer işveren, gece çalışmasına rağmen bu ücretlendirmeyi yapmaz veya eksik yaparsa, işçi için hak doğar. Fazla mesai ücreti alamayan işçi yasal yollara başvurabilir. Ayrıca gece çalışması yaptırılan işçilerin ücretleri gündüze göre düşük belirlenemez; eşit işe eşit ücret ilkesi gereğince sadece gece çalışıyor diye bir işçiye ayrım yapmak yasaktır.
• İşçinin Talep ve Bildirimlerine Duyarlılık: Gece çalışan bir işçi, sağlık sorunu, aile durumu veya başka geçerli mazeretlerle gece vardiyasından gündüze geçmek isterse, işveren bu talebi değerlendirmelidir. Özellikle doktor raporu ile gece çalışması sakıncalı olduğu belgelenen çalışanların durumuna özen gösterilmeli, mümkünse gündüz işine alınmalıdır. Aksi halde işveren, işçiyi riske atmış olur ve sorumluluk üstlenir.

GECE ÇALIŞMASINDA İŞÇİNİN FESİH HAKKI

İşçi, gece çalışmasına ilişkin haklarının ihlal edilmesi durumunda, haklı nedenle fesih hakkını kullanabilir. Bu, işçinin iş sözleşmesini derhal sonlandırarak kıdem tazminatını talep edebileceği anlamına gelir. Hangi hallerde bu hakkın doğabileceğine bakalım:

• Sürekli Gece Vardiyası Uygulanması: Eğer işveren, işçiyi sürekli olarak gece vardiyasında çalıştırıyor ve dönüşümlü gündüz vardiyası imkanı vermiyorsa, işçi için haklı fesih sebebi oluşur. Kanun, sürekli gece postasında çalıştırılmayı yasakladığı için, bu kuralın ihlali işçiye sözleşmeyi tek taraflı bozma hakkı verir. Yargıtay kararları da bu durumu işçinin aleyhine esaslı bir değişiklik saymakta ve işçinin haklı fesihle kıdem tazminatını alabileceğini vurgulamaktadır. Örneğin işveren sizi aylarca sadece gece vardiyasına yazıyor ve itirazları dikkate almıyorsa, yasal olarak istifa edip kıdem tazminatı talep edebilirsiniz.
• Yazılı Onay Alınmaksızın 7,5 Saat Üstü Çalışma: Turizm, güvenlik, sağlık gibi sektörlerde bile olsa, eğer işveren sizden yazılı onayınızı almadan gece 7,5 saatin üzerinde çalışmanızı ister veya yaptırırsa bu da haklı fesih sebebidir. İşçi, kendisinden yasal prosedüre aykırı şekilde fazla gece mesaisi talep edildiğinde işi bırakabilir. Bu durumda da kıdem tazminatına hak kazanır, çünkü işveren kanuna aykırı davranmıştır.
• Ücret ve Fazla Mesai Haklarının Ödenmemesi: Gece çalıştığınız halde kanunen almanız gereken ücret, zamlı ücret veya diğer haklar ödenmiyorsa iş akdinizi sona erdirme hakkınız vardır. Özellikle gece çalışması ücreti ve fazla mesai ücreti eksik ödeniyorsa ya da hiç ödenmiyorsa, bu durum işçi için haklı fesih sebebidir. Ücret, iş sözleşmesinin en temel unsurlarındandır; ödenmemesi güven sarsıcı bir davranıştır ve işçi maaşı için beklemek zorunda değildir.
• Sağlık Nedenleri: Gece vardiyasında çalışamayacağına dair sağlık raporu alan bir işçinin hala gece çalıştırılması, işçiye derhal fesih hakkı verir. Örneğin “bu işçi gece postasında çalışamaz” şeklinde bir sağlık raporunuz varsa ve işveren bunu dikkate almadan sizi gece vardiyasına devam ettiriyorsa, sözleşmenizi sonlandırıp yasal haklarınızı (kıdem tazminatı gibi) talep edebilirsiniz. Bu, işçinin sağlığını korumak adına tanınmış bir haktır.
• Ayrımcılık ve Mobbing Amaçlı Gece Çalışması: İşverenin sizi yıldırmak veya cezalandırmak kastıyla sürekli geceye koyduğunu, ayrımcılık yaptığını düşünüyorsanız ve bunu somut olarak gösterebiliyorsanız, bu da haklı feshe yol açabilir. Örneğin benzer durumda olan diğer çalışanlar dönüşümlü çalışırken, sadece sizi hep geceye bırakıyorlarsa ve bundan ötürü mağdur oluyorsanız, iş akdinizi haklı sebeple feshedebilirsiniz. Üstelik bu durumda ayrımcılık tazminatı davası bile gündeme gelebilir.

Haklı nedenle fesih halinde işçi, ihbar süresi beklemek zorunda kalmadan işi bırakabilir ve kıdem tazminatını alabilir. İhbar tazminatı ise işçi tarafından talep edilemez (çünkü işçi istifa etmiş olur), ancak işveren de işçiden ihbar süresi çalışmasını isteyemez. Böyle bir fesih durumunda yapılması gereken, fesih dilekçesinde haklı nedeni açıkça belirtmek ve mümkünse bu nedeni belgeleyebilmektir (örneğin fazla mesai ödenmediğine dair bordrolar, sürekli gece yazıldığına dair vardiya çizelgeleri, sağlık raporu gibi). Haklı fesihle ayrılan işçi, yasal haklarını (kıdem tazminatı, varsa ödenmemiş ücretler, yıllık izin ücreti vb.) talep edebilir. İhbar tazminatı ise haklı fesihte işçi lehine doğmaz, ancak işçiden de kesilemez.

Özetle: Gece çalışan işçiler, kanunun kendilerine tanıdığı hakların ihlal edilmesi durumunda işten ayrılma ve tazminat talep etme haklarına sahiptir. Bu noktada bir iş hukuku avukatından danışmanlık almak yararlı olabilir. Zira haklı fesih süreci ve sonrasındaki tazminat talepleri, hukuki usullere uygun yürütülmelidir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

İşçinin hangi çalışma saatleri gece çalışması sayılır?

Gece çalışması, kanunen 20:00 ile 06:00 saatleri arasındaki süreyi kapsar. Yani akşam 8’den sonra başlayıp sabah 6’ya kadar devam eden çalışmalar gece çalışmasıdır. Örneğin 18:00-02:00 arası bir vardiyanın 20:00-02:00 aralığı gece çalışmasına girer. Bu saatler dışında kalan mesailer (06:00 sonrası) gündüz çalışması kabul edilir.

Her işyerinde gece çalışması yapılabilir mi?

Hayır, her işyerinde gece çalışması yapılamaz. İş Kanunu’na göre, işin niteliği 24 saat kesintisiz çalışmayı gerektirmiyorsa gece vardiyası uygulanmamalıdır. Başka bir deyişle, eğer işletme gece çalışmadan da faaliyetlerini sürdürebiliyorsa, işçileri gece çalıştırmak yasaktır. Gece çalışması daha çok üretimin veya hizmetin durmaması gereken (örneğin sağlık, güvenlik, turizm, sanayi gibi) sektörlerde zorunlu hallerde söz konusu olur.

Gece vardiyası süresi en fazla ne kadardır?

Gece vardiyasında tek bir işçi için çalışma süresi en fazla 7,5 saat olabilir. Bu yasal sınırdır. Normalde bir vardiya 8 saat olsa da gece olunca 7,5 saati aşan kısım yaptırılamaz. Sadece istisnai sektörlerde, çalışanın onayı ile bu süre biraz uzatılabilir (turizm, güvenlik, sağlık sektörlerinde yazılı onayla mümkün). Ancak hiçbir durumda gece çalışması 11 saati bulamaz – bu, gece dönemi için mutlak günlük toplam süredir.

Gece çalışan işçilere fazla mesai ücreti ödenir mi?

Evet, gece çalışan işçi de fazla mesai yapmışsa ücreti ödenir. Aslında kanun gece fazla mesaisini yasakladığı için normalde 7,5 saati aşan çalışma yapılmamalıdır. Ancak herhangi bir sebeple (acil durum vs.) gece 7,5 saatin üzerinde çalışılmışsa, bu fazla mesai olarak değerlendirilir ve saatlik ücretine %50 zamlı olarak fazla mesai ücreti ödenir. Örneğin gece ekstra 2 saat çalıştıysa, bu 2 saatin ücreti normalden yarı kadar daha fazlasıyla hesaplanıp işçiye verilmelidir. Bunun dışında, haftalık toplam 45 saati aşan çalışmalar da tabii ki fazla mesai kapsamındadır ve ücreti ödenmelidir. Kısaca, gece de olsa kanuna aykırı şekilde fazla çalıştırılan işçi hakkını almalıdır.

Kadın işçiler gece vardiyasında çalıştırılabilir mi?

18 yaşını doldurmuş kadın işçiler, gerekli sağlık raporu alındığı takdirde gece vardiyasında çalışabilirler. Ancak hamile kadınlar 24. haftadan itibaren, yeni doğum yapmış ve emziren kadınlar da doğumu izleyen 1 yıl boyunca gece çalıştırılamaz. Bu sürelerin dışında, kadın işçi sağlık açısından uygunsa gece vardiyasında görev alabilir.

Ayrıca kadın işçilerin gece çalıştırılmasıyla ilgili mevzuat uyarınca işverenin bazı ek yükümlülükleri vardır (örneğin uygun işyeri hekimi raporu alma, belli sayının üzerindeki kadın çalışan için gece vardiyası planlarken servis imkanı sağlama gibi). Sonuç olarak, kadınlar için gece çalışması tamamen yasak olmamakla birlikte hamilelik ve analık dönemlerinde kesinlikle yasaktır, diğer zamanlarda da doktor onayı ile mümkündür.

18 yaşından küçük işçiler gece çalışabilir mi?,

Hayır. 18 yaşını doldurmamış (çocuk veya genç) işçilerin gece çalışması yasaktır. Özellikle sanayiye ait işlerde bu kural kesindir. Eğitimi devam eden gençlerin de gece çalışması mümkün değildir. Sadece gündüz ve hafif işlerde çalışabilirler. İşveren, 18 yaş altı birini gece vardiyasına bırakırsa hem iş kanununu ihlal etmiş olur hem de idari para cezası ve diğer yaptırımlarla karşılaşabilir.

Gece çalışması için işçinin onayı gerekir mi?

Eğer iş sözleşmesinde veya iç yönetmelikte vardiyalı/gece çalışma olacağı baştan belirtilmişse, ayrıca onay gerekmeyebilir. Ancak çalışma koşullarında sonradan bir değişiklik yapılıp işçiye gece vardiyası getiriliyorsa, bu bir esaslı değişiklik sayılır ve işçinin rızası alınmalıdır. Ayrıca gece 7,5 saati aşan çalışmalarda (istisnai sektörlerdeki fazla gece mesaileri için) kesinlikle yazılı onay gerekir. Kısaca, işçi işe girerken gece vardiyasını kabul etmemişse sonradan onu geceye geçirmek onayına bağlıdır. Mevcut vardiyasına ek olarak gece fazla mesai yaptırılacaksa da işçinin yazılı izni şarttır.

Sürekli gece vardiyasında çalıştırılan işçi ne yapabilir?

İşveren, işçiyi sürekli hep gece vardiyasında bırakıyorsa işçi öncelikle durumu yazılı olarak bildirmeli ve vardiya değişimi talep etmelidir. Buna rağmen değişiklik yapılmazsa ve işçi sürekli gece çalışmaya zorlanırsa, yasalar bu durumu işçi için haklı fesih nedeni saymıştır. Yani işçi, iş akdini haklı nedenle feshedip kıdem tazminatını alarak işten ayrılabilir. Bu süreçte mümkünse bir iş hukuku uzmanına danışarak, fesih bildiriminizi gerekçeleriyle hazırlamanız önerilir. Sürekli gece çalışmaya zorlanmak, Yargıtay’ın da belirttiği gibi işçinin çalışma koşullarında aleyhe esaslı değişikliktir ve işçiyi istifaya zorlama anlamına gelir. Bu nedenle kanun, işçinin ayrılmasına ve tazminat almasına olanak tanıyor.

Gece vardiyasında çalışan işçilerin başka hangi hakları var?

Gece çalışan işçilerin genel işçi haklarından ayrı olarak bazı pratik avantajları da olabiliyor. Örneğin bazı işyerleri gece vardiyası için çalışanlarına vardiya primi adı altında ekstra ödeme yapabiliyor (bu yasal zorunluluk değil, işyeri inisiyatifidir). Yine bazı işletmeler, gece çalışan personeline ücretsiz servis imkanı veya ulaşım ücreti sağlıyor, gece yemek molasında yiyecek imkanı sunuyor. Yasal olarak zorunlu olmasa da, iyi uygulamalar kapsamında işverenler gece çalışanlarına bu tür destekler verebilir.

Ayrıca gece çalışanlar da tıpkı diğerleri gibi yıllık izin, haftalık izin, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri, sosyal sigorta gibi tüm haklara sahiptir. Gece çalışıyor olmak bu haklardan mahrum kalmak anlamına gelmez. İşçinin fazla çalışmadan kaçınma hakkı da var; eğer yasal sınırın üzerinde mesai istenirse bunu reddedebilir. Son olarak, gece çalışması dolayısıyla sağlığında bozulma olan işçinin daha hafif bir işe geçme talep hakkı doğabilir – işveren imkanlar ölçüsünde onu gündüz vardiyasına veya daha uygun bir göreve çekmelidir.

Gece vardiyası için işverenin sağlaması gereken özel koşullar var mı?

İşveren, gece vardiyası yapıyorsa işyerinde güvenliği ve sağlığı tam olarak sağlamalıdır. Gece çalışanların iş güvenliği eğitimi alması, ortamın aydınlatılması, gerekiyorsa ısıtma/soğutma koşullarının düzenlenmesi önemlidir.

Kadın çalışanlar için gece vardiyasına başlamadan önce sağlık raporu alınması yasal bir koşuldur. Yine kadın çalışan sayısı belli bir rakamın üstünde ise (150’den fazla kadın işçi varsa) işyerinde gece çalışan anneler için kreş veya gece bakım imkanı düzenleme yükümlülüğü doğabilir (mevzuat bu konuda işverene kreş açma yükümlülüğü getirmektedir). Bunun dışında işveren, gece çalışanların güvenli bir şekilde eve gidip gelmelerini de gözetmelidir – özellikle geç saatte işten çıkanlar için servis ayarlamak gibi önlemler teşvik edilir. Kısacası, işveren gece çalışmasında işçiyi koruyacak tüm makul tedbirleri almakla yükümlüdür.

Gece çalışması yapan işçi işten ayrılmak isterse tazminat alabilir mi?

Eğer işçi sırf gece çalışmak istemediği için kendi isteğiyle işten ayrılırsa, bu normal koşullarda istifa sayılır ve kıdem tazminatına hak kazandırmaz. Ancak yukarıda bahsedilen haklı fesih durumları mevcutsa (örneğin sürekli geceye zorlanma, ücretinin ödenmemesi, sağlık sebepleri vb.), işçi sözleşmeyi haklı nedenle feshederek kıdem tazminatını alabilir.

Yani işçinin tazminat alabilmesi için gece çalışmasından doğan haklı bir gerekçeye dayanan ayrılış olmalıdır. Aksi takdirde, sadece gece işi ona uymadığı için istifa ederse maalesef tazminat alamaz. Bu yüzden, gece vardiyasıyla ilgili bir haksızlık veya kanuna aykırılık söz konusuysa bunu belgeleyip o şekilde fesih yoluna gitmesi önerilir. Haklı nedenle ayrılan işçi kıdem tazminatı alacak, ancak ihbar tazminatı alamayacaktır (çünkü kendisi feshetmiş olur). Önemli olan, ayrılış dilekçesinde gece çalışmasından kaynaklı haklı fesih nedeninin belirtilmesidir.

Gece Çalışması Yapan İşçilerin Hakları Nelerdir?

• İşçilere gece fazla çalışma yaptırılamaz.
• Çocuk ve genç işçilerin gece dönemine denk gelen vardiyada çalıştırılması yasaktır.
• İşçilerin gece yaptıkları çalışma süresi 7,5 saati aşamaz. Ancak istisna olarak özel güvenlik, sağlık hizmetleri ve turizm alanlarında görev yapan işçilerden yazılı onay alınması halinde bu çalışma saatleri aşılabilir.

Gece Vardiyasında Çalıştırılamayacak İşçiler Kimlerdir?

• Engelli memurlara isteği dışında gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez.
• Kadın işçilerin gece vardiyasında çalıştırılıp çalıştırılamayacağı konusunda Sağlık Bakanlığı’ndan görüş alınması gerekir.
• Kadın çalışanlar hamileliğin 24. haftasından itibaren doğuma kadar gece çalışmasına zorlanamaz.
• Yeni doğum yapmış çalışanın doğumu izleyen bir yıl boyunca gece çalıştırılması yasaktır.
• Sanayiye ait işlerde 18 yaşını tamamlamamış çocuk işçiler ve genç işçiler gece çalıştırılamaz.

İşçinin Hangi Çalışma Saatleri Gece Çalışmasına Girer?

20.00 – 06.00 saatleri arasında çalışan işçinin çalışması, gece çalışmasıdır.

Her İşyerinde Gece Çalışması Yapılabilir Mi?

İş Kanunu gereği eğer bir iş yerinde 24 saat çalışma olmadan iş yeri faaliyetleri sürdürebiliyorsa gece çalışması yapılamaz.

Gece Çalışması için İşçiden Yazılı Onay Alınır Mı?

Kanundaki yeni düzenleme gereği gece 12 saat çalışacak işçiden yazılı onay alınması gerekmektedir. İşçiden bu onay alınmadığı takdirde işçinin zorlanarak bu şartlarda çalıştırılması kanunen yasak olup eğer işçi işten ayrılmak isterse bu husus, işçi açısından haklı nedenle fesih nedeni sayılmaktadır.

Gece Çalışan İşçilerle ilgili Yargıtay Kararları

Gece Çalışan İşçi Yargıtay Kararı – 9. HD., E. 2009/7490 K. 2011/7309 T. 17.03.2011

“… Somut olayda bir grup işçinin başvurusu üzerine Çalışma Bakanlığı Müfettişince düzenlenen denetim raporunda gece çalışmalarının haftanın 6 günü 19.30-09 arası yapıldığı, bordrolarda fazla çalışma tahakkuklarının bulunduğunu belirtmiştir. İşveren vekilince imzalı tutanakta ise gece çalışmalarında 1.5 saatlik ara dinlenme ile 19.30-09 arası çalışıldığı, ancak çalışma saatlerinin yukarıda yer aldığı şekilde bazen olmadığını değişiklik arz ettiğini, gündüz çalışmalarının 5 gün 8.30-20 arası , cumartesi günleri ise 08.30-19 arası olduğunu , 1 saat ara dinlenmesi yapıldığını ifade etmiştir. Raporda neticeten gece çalışmalarının 7.5 saati geçemeyeceği bordrolarda yer alan fazla çalışmaların mahsup edilerek gece çalışan işçilere günde en az 3 saatlik gündüz çalışan işçilere de haftalık 17 saatlik fazla çalışma ücretlerinin yeniden hesaplanarak zamlı olarak ödenmesi gerektiği belirtilmiştir.

Dinlenen davacı tanıkları iş müfettişince tespit edilen çalışma saatleri arasında çalıştıklarını ifade ederken davalı tanıkları haftada 6 gün normalde 20-20.30 – 5.30 arası çalıştıklarını fakat bazen sarkmaların olduğunu hizmet sektörü oldukları için bu tür durumların olabileceğini ifade etmişlerdir.

Davalı işyerinde çalışan işçilerin farklı mahkemelerde açtıkları aynı mahiyetteki davalarda fark fazla çalışma istekleri kabul edilmiştir.

Dosya içeriği ve teftiş raporu birlikte değerlendirildiğinde davalı işyerinde gece ve gündüz olmak üzere iki vardiya halinde çalışıldığı, gündüz vardiyasının haftanın 5 günü 08.30-20 arası cumartesi günleri ise 08.30-19 arası çalışıldığı gece vardiyasında ise haftanın 6 günü 19.30-09 saatleri arasında çalışıldığı anlaşılmaktadır.

Davalı işyerinde kargo-paket servisi işi yapılmakta, hizmet sektörü olarak yoğun bir şekilde çalışılmaktadır.Davalı işverenin de kabulünde olduğu üzere belirlenen 19.30-09 saatleri dışındaki farklı saatler arasındaki çalışmalar istisnaen-bazen gerçekleşmiştir.Dolayısıyla iş müfettişi raporu ile belirlenen çalışma saatlerinde çalışıldığının genel kural gereği kabulü gerekecektir. Kaldı ki ilke kararında belirttiğimiz gibi gece çalışmalarında haftalık 45 saati geçmese de gece 7.5 saati geçen çalışmalar fazla çalışma sayılır. Davalı tanıklarının ifadelerine göre de bordrolarda tahakkuku yapılan 2007 yılı için aylık 13 er saat 2006 yılında ise aylık 20 şer saat fazla çalışma saatlerinden daha fazla fazla çalışma yapıldığı anlaşılmaktadır.

İşyerinde mevcut çalışma saatleri belirli olduğuna, işverende tutanakta bu saatler arasında çalışıldığını kabul ettiğine ve tahakkuk ettirilen bordrolardaki fazla çalışma saatleri çalışılan süreyi kapsamadığına göre bordroda gösterilenin dışında fazla çalışıldığının kabulü gerekir.Mahkemece fark fazla çalışma ücretlerinin hüküm altına alınması gerekirken yazılı şekilde reddedilmesi hatalı olup, bozmayı gerektirmiştir…” 

Gece Çalışan İşçi Yargıtay Kararı – 9. HD., E. 2022/7332 K. 2022/8041 T. 20.6.2022

“… Uyuşmazlık, davacının fazla çalışma, gece zammı ile ulusal bayram ve genel tatil ücreti alacaklarına hak kazanıp kazanmadığı, hak kazanmışsa alacakların hesabı, karşılığının ödenip ödenmediği ve zamanaşımına uğrayıp uğramadıklarına ilişkindir…

6100 sayılı Kanun’un 317 nci maddesinin ikinci fıkrası ve 319 uncu maddesi uyarınca ıslah dilekçesinin davalı tarafa tebliği üzerine iki haftalık süre içinde ıslaha konu kısımlar için zamanaşımı def’inde bulunulabileceği kabul edilmelidir.

Süre geçtikten sonra yapılan zamanaşımı def’inin geçerli sayılabilmesi için davacının açıkça muvafakat etmesi gerekir. Başka bir anlatımla süre geçtikten sonra ileri sürülen zamanaşımı def’ine davacı taraf muvafakat etmez ise zamanaşımı def’i dikkate alınmaz.

Somut olayda, dava kısmi dava olarak açılmış olup davacı 10.02.2020 tarihinde harcını yatırmak suretiyle ıslah talebinde bulunmuş, ıslah dilekçesi 24.02.2020 tarihinde davalı tarafa tebliğ edilmiştir. Bunun üzerine davalı, 04.03.2020 tarihinde ıslah ile arttırılan miktarlar bakımından ıslaha konu alacakların tümü bakımından zamanaşımı def’inde bulunmuştur. Davacının gece zammı ücretine ilişkin talebi ıslah zamanaşımına uğramış olup bu alacak bakımından Mahkemece, davalının süresinde ileri sürdüğü ıslah zamanaşımı def’i değerlendirilmeden hüküm tesisi hatalı olup kararın bu nedenle bozulması gerekmiştir…”

Gece Çalışan İşçi Yargıtay Kararı 7. Hukuk Dairesi    2013/22706 E.  ,  2014/11110 K.

Taraflar arasında görülen dava sonucunda verilen hükmün, Yargıtayca incelenmesi davalı M.. B.. vekili tarafından istenilmekle, temyiz isteğinin süresinde olduğu anlaşıldı. Dosya incelendi, gereği görüşüldü:

1-Dosyadaki yazılara, hükmün Dairemizce de benimsenmiş bulunan yasal ve hukuksal gerekçeleriyle dayandığı maddi delillere ve özellikle bu dellilerin takdirinde bir isabetsizlik görülmemesine göre davalının aşağıdaki bendin kapsamı dışında kalan temyiz itirazlarının reddine,

2-Davalı belediye tarafından, davalı şirkete ihale edilen park ve bahçeler ile hizmet binası ve nikah salonu gibi yerlerin güvenliği ile ilgili işlerde çalıştığını, iş sözleşmesinin haksız olarak feshedildiğini belirterek tazminat ve işçilik alacaklarını talep etmiştir.

Davalı belediye başkanlığı vekili davanın reddine karar verilmesini, davalı şirket vekili davacının elemanı olarak çalıştığını, kıdem ve ihbar tazminatına hak kazanamadığını, fazla çalışma yapmadığını, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışmadığını, hafta tatili ücret alacağının olmadığını beyan ederek davanın reddine karar verilmesini istemişlerdir. Mahkemece davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
Uyuşmazlık davacının fazal çalışma ücretine hak kazanıp kazanmadığı ve gece çalışması yapıp yapmadığı noktalarında toplanmaktadır. İşçilerin gece çalışmaları günde yedi buçuk saati geçemez.(İş Kanunu, Md.69/3). Bu durum günlük çalışmanın, dolayısıyla fazla çalışmanın sınırını oluşturur. 

Gece çalışmaları yönünden, haftalık kırk beş saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde yedi buçuk saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir. Somut olayda, davacının işyerinde ara dinlenmeler düşüldükten sonra, hafta içi 12 saat çalışma 36 saat dinlenme, hafta sonu ise 14 saat çalışma ve 34 saat dinlenme şeklinde çalıştığı ve gece çalışması yaptığı sabittir.

Bilirkişi, gece çalışmaları yönünden günde 7,5 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmesi gerektiği kabulü ile 12 saat çalışma yapılan gecelerde 12-7,5=4,5 saat, 14 saat çalışma yapılana gecelerde 14-7,5=6,5 saatlik sürelerin gece fazla çalışması niteliğinde olduğu davacının bir hafta 20 saat, diğer hafta 15,5 saat fazla çalışması olduğu ve (20+15,5=35,5/2=17,75) haftalık ortalama 17,75 saat fazla çalışma yaptığını kabul ederek alacakları günlük 1 saate denk gelen ücretin %50 artırılmış kısmı üzerinden hesaplamıştır.

Bilirkişi gece çalışmalarını iki haftanın ortalamasını alarak 17,5 saat üzerinden hesaplamışsa da fazla çalışmanın haftalılk esasa göre her hafta için ayrı ayrı yapılmaması hatalıdır. 4857 SK.69. Maddesine göre gece çalışması;  Çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir.

Bazı işlerin niteliğine ve gereğine göre yahut yurdun bazı bölgelerinin özellikleri bakımından, çalışma hayatına ilişkin “gece” başlangıcının daha geriye alınması veya yaz ve kış saatlerinin ayarlanması, yahut gün döneminin başlama ve bitme saatlerinin belirtilmesi suretiyle birinci fıkradaki hükmün uygulama şekillerini tespit etmek yahut bazı gece çalışmalarına herhangi bir oranda fazla ücret ödenmesi usulünü koymak veyahut gece işletilmelerinde ekonomik bir zorunluluk bulunmayan işyerlerinde işçilerin gece çalışmalarını yasak etmek üzere yönetmelikler çıkartılabilir.

Davacının çalışma saatleri itibariyle çalışmaları gece çalışması niteliğinde ise de, 16:00-20:00 ile sabah 06:00-08:00 saatleri arası çalışması gece çalışma saatleri dışında kaldığından, bu saatlerin gece çalışması sayılacağına ilişkin yönetmelik de bulunmadığından bilirkişinin günlük hafta içi 12 ve hafta sonu 14 saatin tamamını gece çalışması olarak değerlendirmesi hatalıdır.
Haftalık çalışma süresi kural olarak 45 saat olup bu haftalık fazla çalışma süresini aşan kısım fazla çalışmadır.

Bir saate denk gelen ücretin %50 artırılması ile hesaplama yapılması gerekir. Ancak gece çalışmalarının 7,5 saati geçen kısmı 69.maddeye göre fazla çalışma niteliğinde olup, 45 saat aşılmasa da o günlerde 7,5 saati aşan kısımlar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir. Davalı işveren bu fazla çalışmanın normal kısmını yani 45 saat içinde kalan kısmının aylık ücret içinde ödemiştir. Bu durumda davacının 7,5 saati aşan kısımlar açısından sadece %50 zamlı kısım alacağı bulunmaktadır.

Mahkemece gerekirse bilirkişiden rapor alınmak suretiyle 45 saat geçemeyen saatler yönünden %50 zamlı kısmı hüküm altına alınmalıdır. Mahkemece bu yön gözetilmeden hesaplama yapan bilirkişi raporunun hükme esas alınması hatalı olup bozma nedenidir. SONUÇ: Temyiz olunan kararın yukarıda yazılı nedenle BOZULMASINA, peşin alınan harcın istek halinde davalı M.. B..’na iadesine,22/05/2014 gününde oybirliğiyle karar verildi.