İŞÇİNİN MOLA HAKKI VE ARA DİNLENME SÜRELERİ

İŞÇİNİN MOLA HAKKI NEDİR?

Mola hakkı işçinin yaptığı işe ara vererek dinlenmesini ve bunun sonucunda işini daha iyi yapmasını sağlayan hukuki bir haktır. Mola hakkı, işçinin çalışma süresi içerisinde kullanılır.

İşçinin mola hakkı İş Kanunu’nun 68. Maddesinde ara dinlenmesi başlığı altında düzenlenmiştir.

İş veren yasal hakkının olan mola hakkı ve dinlenme sürelerinizi size vermiyor veya eksik veriyor ise iş akdinizi haklı nedenle fesih edip tazminata hak kazanma durumunuz vardır. bu konuda sorun yaşıyor iseniz Harbiye Hukuk Bürosu avukatlarımızla ücretsiz iletişim kurabilirsiniz.

İŞÇİNİN MOLA HAKKI SÜRESİ NASIL BELİRLENİR?

Mola süreleri, iş yerinde belirlenen günlük çalışma sürelerine göre değişiklik gösterir. Kanunda belirtilen çalışma sürelerine göre ara dinlenme süreleri şöyledir:

• Bir iş yerinde 4 saat ya da daha kısa süreli işler için uygulanan ara dinlenme süresi 15 dakika,
• Bir iş yerinde 4 saatten 7,5 saate kadar olan işler için uygulanan ara dinlenme süresi 30 dakika,
• Bir iş yerinde 7,5 saatten fazla olan işler için uygulanan ara dinlenme süresi ise 1 saattir.

Bu süreler uygulanması gereken en az sürelerdir. İşveren, işçiye bu sürelerden daha az ara dinlenme süresi hakkı tanıyamaz.

Mola hakkı, işçiye aralıksız olarak verilmesi gereken bir haktır. Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir. Eğer ara dinlenme süresi parçalara bölünerek kullanılacaksa bunun sözleşmede belirtilmesi gerekir.

İŞÇİNİN MOLA HAKKININ ÖZELLİK GÖSTERDİĞİ HALLER

• ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLER:

Çocuk ve genç işçiler için iki saatten fazla dört saatten az süren işlerde otuz dakika, dört saatten yedi buçuk saate kadar olan işlerde çalışma süresinin ortasında bir saat olmak üzere ara dinlenmesi verilmesi zorunludur.

Çocuğa, her bir saatlik çalışmanın ardından on beş dakikalık mola verilmesi zorunludur. Çocuğun veya yasal temsilcisinin talebi halinde bu süre uzatılır.

• GEBE VE EMZİREN İŞÇİLER:

Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kulllanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır. İşçi lehine süt izninin süresinin arttırılması mümkündür.

• KARAYOLU TAŞIMACILIK İŞÇİLERİ:

Hareket halindeki taşıtlarda çalışan işçilerin ara dinlenmeleri, genel olarak duraklama yerlerinde verilir. Kalkış-varış yerleri arasında duraklama yeri bulunmayan veya duraklama yerleri bulunmakla birlikte işin niteliğinin gereği olarak bu yerlerde ara dinlenmesi verilemeyen durumlarda ara dinlenmesi taşıt içerisinde verilir.

Ticari amaçla yük taşımacılığı yapan ve azami ağırlığı 3,5 tonu geçen araçların şoförleri ile ticari amaçla yolcu taşımacılığı yapan ve taşıma kapasitesi şoförü dahil 9 kişiyi geçen araçların şoförlerinin 24 saatlik herhangi bir süre içinde; toplam olarak dokuz saatten ve devamlı olarak dört buçuk saatten fazla araç sürmeleri yasaklanmıştır. Bu kişiler için dört buçuk saatlik araç kullanma süresi sonunda, eğer günlük dinlenmeye çekilmiyorsa en az kırkbeş dakika mola verme yükümlülüğüne yer verilerek, dört buçuk saatlik araç kullanma süreleri içerisinde en az on beş dakikalık molalar şeklinde de bu süreyi kullanılabilmeleri mümkündür. Şoförün bu şekilde ara dinlenmesinde geçirdiği süreler de çalışma süresinden sayılmayacaktır.

• EVDEN ÇALIŞANLAR:

Tele çalışanın sözleşmede lehine olmak kaydıyla aksi kararlaştırılmadığı sürece İş Kanununun 68. maddesinde düzenlenen ara dinlenmesi sürelerine tabi olacaktır.

İŞÇİNİN MOLA HAKKI NE ZAMAN KULLANDIRILIR?

Ara dinlenmesinin kullandırılması zorunludur ancak bunun kullanılacağı zamanı belirlemek işverenin yönetim hakkıyla ilgilidir. İşçilerin tamamı aynı anda ara dinlenme zamanını kullanabilir ya da belli bir plan dahilinde sırayla da kullanabilirler. Ancak ara dinlenme süresi, işe ara dinlenme süresi kadar geç başlama veya aynı süreyle işi erken bırakma şeklinde kullandırılamaz. Ara dinlenmelerinin günlük çalışma içinde belli bir zamanda amaca uygun şekilde kullandırılması gerekir.

İŞÇİNİN MOLA HAKKI NASIL KULLANDIRILIR?

İşveren, yönetim hakkına dayanarak ara dinlenmelerinin işçiler arasında nasıl uygulanacağına karar verir.  Ara dinlenmesinin işçiye fiilen verilmesi zorunludur. Kanunda sayılan süreler işveren tarafından azaltılamaz. Ancak bu süreler işçinin yararına olduğu için arttırılabilir. İşverenin minimum vermek zorunda olduğu ara dinlenme süreleri aşağıdaki gibidir.

İş Süresi	Asgari Dinlenme Süresi
4 saat veya daha kısa süreli işlerde	15 dakika
4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (7,5 saat dâhil) süreli işlerde	Yarım saat
7,5 saatten fazla süreli işlerde 1 saat	Bir saat

İŞÇİNİN MOLA HAKKININ KULLANDIRILMAMASI VE ÜCRET HAKKI DOĞAR MI?

İşçiler ara dinlenme saatlerinde serbesttirler ve çalışmamaktadırlar. Ancak bu saatlerde fiilen çalışıldığı da söz konusu olmaktadır. Söz konusu ihtimalin hukuki çerçevesini Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2010/38644 E., 2013/1604 K. sayılı ve 16.01.2013 tarihli kararındaki aşağıdaki paragraf net bir şekilde ortaya koymaktadır:

” İşçi, ara dinlenme saatinde tamamen serbesttir. Bu süreyi işyeri içinde ya da dışında geçirebilir. İşyerinde geçirmesi ve bu süre içinde çalışmaya devam etmesi durumunda ara dinlenmesi verilmemiş sayılır. Ancak işçi işyerinde kalsa bile, ara dinlenmesi süresini serbestçe kullanabilir, bu süre içinde çalışmaya zorlanamaz. Ara dinlenmesi için ücret ödenmesi gerekmez. Ancak, bu süre işçiye dinlenme zamanı olarak tanınmamışsa, işçinin normal ücretinin ödenmesi gerekir. Bu sürenin haftalık 45 saati aşan kısmını oluşturması halinde ise, zamlı ücret ödenmelidir.”

Görüldüğü üzere ara dinlenme süresinde fiilen çalışılmışsa işçinin ücreti ödenmelidir. Bu süreler haftalık 45 saati aşan süreler ise tıpkı fazla mesai ücreti gibi zamlı ödenmelidir. Ara dinlenmelerini hiç kullanamayan ya da eksik kullanan işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle feshetmesi mümkündür.

İŞÇİNİN MOLA HAKKININ KULLANDIRILMAMASI DURUMUNDA HAKLARI NELERDİR?

İşçinin mola hakkının kullandırılmaması durumunda haklı nedenle fesih hakkı doğmaktadır. Ayrıca Yargıtay, ara dinlenme sürelerinde çalıştırılan veya bu sürelerde işverenin emir ve talimatları altında bulunan, her an işverenin vereceği işi bekleyen işçinin geçirdiği bu süreyi, çalışma süresinden kabul etmekte ve işçi bu durumda o sürenin de ücretine hak kazanmakta; o hafta çalıştığı sürelerle ara dinlenme sürelerini de toplayarak 45 saatin üzerinde kalıyorsa ayrıca fazla çalışma ücretine hak kazanacağını kabul etmektedir.

İŞÇİNİN MOLA HAKKININ KULLANDIRILMAMASI DURUMUNDA İŞVERENİN DURUMU

İşveren içinin mola hakkının kullanılmasını engellemeye devam ederse İş Kanunu’nun 104. maddesinde bahsedilen cezaya hükmolunurlar. Buna göre işçinin mola hakkını kullanmasını engelleyen işveren veya işveren vekiline binikiyüz Türk Lirası idari para cezası verilir.

İŞÇİNİN MOLA HAKKI ÇALIŞMA SÜRESİNDEN SAYILIR MI?

Kanun uyarınca mola hakkı işçinin çalışma süresinden sayılamaz. Ancak işçi ara dinlenme süresinde çalışmaya hazır durumda işyerinde bekletiliyorsa ara dinlenme süresini kullanamadığının kabulü ile bu sürenin çalışma süresinden sayılması gerekmektedir.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi bir kararında şöyle demiştir. “İşçi ara dinlenmesinde işyerinde kalıyor ve çalıştırılıyorsa veya işverenin talimatı ile işin başında bulunduruluyorsa ve çıkacak iş için çalışmaya hazır durumda bekletiliyorsa, ara dinlenmesi süresi iş süresinden sayılır. Bu durumda işçinin o hafta içinde çalıştığı sürelerle ara dinlenmelerinde çalıştığı süreler toplamı 45 saati aşarsa, işçi aşan kısım kadar fazla çalışma ücretine hak kazanır.”

İŞÇİNİN MOLA HAKKINDAN SAYILAN DURUMLAR NELERDİR? (ÇAY, SİGARA, NAMAZ MOLASI VS.)

İşyerlerinde çalışanlara çay, kahve ya da ihtiyaç molası verilebilmektedir. Bu süreler de ara dinlenmesi olarak hesaplanır. Genelde işyerlerinde yemek molası daha uzun çay molası daha kısa verilerek mola hakkının dengelenmesi sağlanmaktadır.  Örneğin bir işyerinde 1 saat yemek, 15 dakika çay molası uygulanırsa o işyerinde ara dinlenme süresi 1 saat 15 dakika olarak hesaplanır.

ARA DİNLENME SÜRELERİ ARTIRILABİLİR Mİ?

İşyerindeki çalışma süresine göre belirtilen on beş dakika, yarım saat, bir saat en az olan dinlenme süreleridir. Kanunun bu hükmü, nispi emredici bir hüküm olup işçi lehine artırılabilir. Dolayısıyla, söz konusu asgari süreler iş ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabileceği gibi işyeri uygulamaları ile artırılabileceği değerlendirilmektedir.

İş Kanunu’nda öngörülmüş olan süreler asgari olup azaltılamaz, ancak işçinin lehine olacak şekilde arttırılabilir.

İŞÇİNİN MOLA HAKKI İLE İLGİLİ SIKÇA SORULAN SORULAR

Eksik yapılan ara dinlenmede işçi ücret isteyebilir mi?

İşçinin Eksik yapılan dinlenmeyi fazla çalışma olarak ileri sürüp zamlı ücret istemeye hakkı yoktur.

Ara dinlenme süreleri aralıksız mı kullandırılmalı yoksa aralıklı mı kullandırılmalıdır?

Ara dinlenme süreleri esasında aralıksız verilir. Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak iş veya toplu iş sözleşmeleri ile aralı olarak kullandırılabilir.

Ara dinlenme süreleri her işçi için aynı saatte mi kullandırılır?

Ara dinlenmeleri bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir.

Ara dinlenme yerine ücreti verilebilir mi?

İşçilere ara dinlenmesinin fiilen verilmesi gerekmektedir. Ara dinlenme yerine işçiye ücret verilemez. Buna aykırı düzenlemeler yasaya aykırı olur.

Ara dinlenme ya da molalarda işyerinde bulunmak zorunlu mudur?

İşçi ara dinlenme süresinde tamamen serbesttir. Bu süreyi iş yerinde geçirebileceği gibi işyeri dışında da geçirebilir.

Ara dinlenme süreleri işçilere duyurulur mu?

Günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatleri işyerlerinde işçilere uygun araçlarla duyurulur. Yapılan işlerin niteliğine göre, işin başlama ve bitiş saatleri işçiler için farklı şekilde düzenlenebilir.

 İşverenin emrinde beklemede geçen süre dinlenme süresi sayılır mı?

İşçi herhangi bir iş yapmasa dahi işyerinden ayrılmıyor ve işverenin emrinde kalıyorsa, işçinin serbestçe tasarruf edebileceği ara dinlenmesinden bahsedilemeyeceğinden, bu süreler şüphesiz çalışma süresinden sayılacaktır.

İşverenler ara dinlenme süresinde işçinin işyerini terk edemeyeceğini kararlaştırabilir mi?

Ara dinlenme süresinde işçilerin işyerini terk edemeyecekleri kararlaştırılabilir.

İşçiye yemek molası verilmesi zorunlu mudur?

İş Kanunu’nda yemek molası olarak herhangi bir açıklama yapılmamış olup sadece günlük çalışma süresine göre işçiye verilmesi gereken mola süreleri belirtilmiştir. Ancak Yargıtay kararında; gün içinde işçinin yemek, çay, sigara gibi ihtiyaçlar sebebiyle ya da dinlenmek için belli bir zamana ihtiyacı vardır açıklamasına yer vermiştir. Yargıtay’ın kararından işçiye yemek molası verilmesi gerektiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Ancak yemek molası olarak verilecek mola Kanunen işçiye verilmesi gereken ara dinlenme sürelerinden ayrı olmayıp birlikte değerlendirilmelidir.

İŞÇİNİN MOLA HAKKI İLE İLGİLİ YARGITAY KARARLARI

Yargıtay 22. HD 2017/14860 E. 09.10.2018 T.

Somut olayda, Mahkemece hükme esas alınan bilirkişi raporunda, davacının haftanın üç günü 08.00-21.00 saatleri arasında çalıştığı, bu çalışması sırasında 1.5 saat ara dinlenme kullandığı, haftanın iki günü 08.00-18.00 saatleri arasında çalıştığı, bu çalışması sırasında 1 saat ara dinlenme kullandığı; cumartesi günü ise 07.00-13.00 saatleri arasında çalıştığı ve yarım saat ara dinlenme kullandığı kabul edilmek suretiyle haftalık 13 saat fazla mesai yaptığı kabul edilmiştir. Her ne kadar rapordaki davacının çalışma sürelerinin başlangıç ve bitiş saatlerine ilişkin tespit yerinde ise de; haftanın 2 günü 08.00-18.00 saatleri arasındaki çalışma bakımından kabul edilen ara dinlenme süresi hatalı olmuştur. Nitekim haftaiçi öğlen bir saat yemek molası ve günde iki kere 15’er dakika çay molası olmak üzere toplam 1.5 saat ara dinlenme kullanıldığı davacı tanıkları beyanı ile de sabittir. Bu sebeple davacının haftanın iki günü 08.00-18.00 saatleri arasındaki çalışmasında da 1.5 saat ara dinlenme kullandığı kabul edilmek suretiyle çalışma süresinin hesaplanması gerekirken, belirtilen günlerde 1 saat ara dinlenme kullandığı kabul edilerek çalışma süresinin hesaplanması hatalı olmuştur. Yanılgılı değerlendirme ile yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.

Yargıtay 9. HD 2007/35281 E. 17.11.2008 T.

Davacı, hizmet zammı fark alacağı ile fazla mesai alacağının ödetilmesine karar verilmesini istemiştir. Ara dinlenmesi için ücret ödenmesi gerekmez. Ancak, bu süre işçiye dinlenme zamanı olarak tanınmamışsa, işçinin normal ücretinin ödenmesi gerekir. Bu sürenin haftalık 45 saati aşan kısmını oluşturması halinde ise, zamlı ücret ödenmelidir.

Ara dinlenme süreleri kural olarak aralıksız olarak kullandırılır. Ara dinlenmesinin kullandırılması zorunlu ise de bunun kullanılacağı zamanı belirlemek işverenin yönetim hakkıyla ilgilidir. İşçilerin tamamı aynı anda ara dinlenme zamanını kullanılabileceği gibi, belli bir plan dahilinde sırayla kullanmaları da mümkündür. Ancak ara dinlenme süresinin, işe, ara dinlenme süresi kadar geç başlama veya aynı süreyle erken bırakma şeklinde kullandırılması doğru olmaz. Ara dinlenme süresinin günlük çalışma içinde belli bir zamanda amaca uygun kullandırılması gerekir.

Somut olayda davacının günde sekiz saat fiilen çalıştığı kabul edilerek fazla mesai alacağı hüküm altına alınmıştır. 1475 sayılı İş Yasası’nın 64, 4857 sayılı İş Yasası’nın 68. maddesi gereğince ara dinlenme kullandığı kabul edilerek fiili çalışma süresinin hesaplanması gerekirken aralıksız çalıştığı kabul edilerek hüküm kurulması hatalıdır.

Yargıtay 22. HD 2015/27301 E. 14.03.2018 T.

Ancak, davacının, günlük çalışma saatleri ve tanıklarının beyanlarına göre kırkbeş dakika yemek ve yarım saat çay molası ile günlük bir saat onbeş dakika ara dinlenme kullanarak çalıştığı anlaşılmaktadır. Davacı, haftada beş gün 08:00-18:30 saatleri arasında bir saat onbeş dakika ara dinlenme ile haftada kırkaltı saat onbeş dakika çalışmıştır. Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma yönetmeliğinin 5/2. Maddesindeki, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretinin hesabında yarım saatten az olan sürelerin yarım saat sayılacağı yönündeki düzenleme gereğince davacının haftada 1,5 saat fazla çalışma yaptığı kabul edilerek anılan alacağın hesaplanması dosya içeriğine uygun düşecektir. Yazılı gerekçe ile reddedilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.

DİLARA GÜL ERBAŞ