Bilgi Edinme Hakkı Nedir? Kapsamı Ve Başvurusu

Bilgi edinme hakkı, kanun ile münhasıran düzenlenmiştir. Anayasa 74.maddede de yer verilen bu hak, vatandaşlar ve karşılıklı esas gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılara tanınmıştır.

BİLGİ EDİNME HAKKI NEDİR?

Bilgi Edinme Hakkı Kanununda ve Anayasada düzenlenmiş olan bu hak, vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden, faaliyette bulunan yabancı kişilerin (gerçek ve tüzel kişi) ilgili kurum ve kuruluşlara başvurarak bilgi veya belge talep edebileceği düzenlenmiştir.

Peki yukarıda bahsettiğimiz karşılıklı esas gözetilmek kaydı ile yabancı kişilerin bu hakka sahip olduğundan bahisle ne kastediyoruz? Karşılıklılık esası; yabancı bir ülkede azınlık olan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına tanınmış bir hakkın, bahsettiğimiz yabancı ülkenin vatandaşlarının Türkiye Cumhuriyeti’nde aynı hakka sahip olmasıdır. Örneğin, Almanya devleti tarafından Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına kendi ülkelerinde bilgi edinme hakkı tanınması durumunda karşılıklı esas gözetilerek ülkemizde Alman vatandaşlara bilgi edinme hakkı tanınması durumudur.

BİLGİ EDİNME HAKKINA İLİŞKİN YASAL MEVZUAT

Bilgi edinme hakkı hem Anayasada hem kanunda düzenlenmiş olup niteliği gereği mevzuatta önemi dikkat çekmiştir. Bu hak, Anayasa 74.maddesi ve Bilgi Edinme Hakkı Kanununda düzenlenerek güvence altına alınmıştır.

KİMLER BİLGİ EDİNME HAKKINI KULLANABİLİR?

Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı gerçek kişiler ve faaliyette bulunan tüzel kişiler bu hak kapsamında gerekli kurum ve kuruluşlara başvurabilir. Ayrıca Anayasa ve kanunda da bahsedildiği üzere karşılıklı esas gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancı vatandaşların ve faaliyetle bulunan yabancı tüzel kişilerin ilgili kurum, kuruluşlara başvurarak bu hakka sahip olduğu düzenlenmiştir.

HANGİ KURUMLARDAN BİLGİ İSTENEBİLİR?

Kanun koyucu, Bilgi Edinme Hakkı Kanununda kurum ve kuruluşlar sözcükleri ile kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından ( Türkiye Barolar Birliği, Türk Tabipler Birliği vb.) bahsetmektedir. İlgili kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının bu hak kapsamına giren her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların yararlanmasına sunma yükümlülüğü vardır.

Peki bahsettiğimiz bu bilgi ve belgeler nelerdir?

BİLGİ VE BELGE NEDİR?

• Bilgi: Kurum ve kuruluşların sahip oldukları kayıtlarda yer alan Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamındaki her türlü veriyi içerir.
• Belge: Kurum ve kuruluşların sahip oldukları ve Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamındaki yazılı, basılı veya çoğaltılmış dosya, evrak, kitap, dergi, broşür, etüt, mektup, program, talimat, kroki, plân, film, fotoğraf, teyp ve video kaseti, harita, elektronik ortamda kaydedilen her türlü bilgi, haber ve veri taşıyıcılarını içerir.

HANGİ KONULARDA BİLGİ İSTENEBİLİR?

Bu hakka sahip başvuranın ilgili kurum ve kuruluşlarca yayımlanmış veya yayın, broşür, ilân ve benzeri yollarla kamuya açıklanmış bilgi ve belgeler, kurum ve kuruluşa müracaatı ile kendisine kurum içi özel mahiyetteki bilgi ve belgeler, devlet sırrına ilişkin bilgi ve belgeler ile ticari sır, haberleşmenin gizliliği, özel hayatın gizliliği mahiyetindeki bilgi ve belgeler ile adli, idari soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin bilgi ve belgelerin bilgi edinme hakkı konusu dışında bırakılacağı Bilgi Edinme Hakkı Kanununda düzenlenmiştir.

• İstenen bilgi veya belgelerde, gizlilik dereceli veya açıklanması yasaklanan bilgiler ile açıklanabilir nitelikte olanlar birlikte bulunuyor ve bunlar birbirlerinden ayrılabiliyorsa söz konusu bilgi veya belge, gizlilik dereceli veya açıklanması yasaklanan bilgiler çıkarıldıktan sonra başvuranın bilgisine sunulur. Ayırma gerekçesi başvurana yazılı olarak bildirilir (BEHK m.9).
• Yargı denetimi dışında kalan idarî işlemlerden kişinin çalışma hayatını ve mesleki onurunu etkileyecek nitelikte olanlar bilgi edinme hakkı kapsamına dahildir. Bu şekilde sağlanan bilgi edinme hakkı işlemin yargı denetimine açılması sonucunu doğurmaz (BEHK m.15).
• Sivil ve askerî istihbarat birimlerinin görev ve faaliyetlerine ilişkin bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır. Ancak bu bilgi ve belgeler kişilerin çalışma hayatını ve meslek onurunu etkileyecek nitelikte ise istihbarata ilişkin bilgi ve belgeler hakkın kapsamı içindedir (BEHK m.18).
• Fikir ve sanat eserlerine ilişkin olarak yapılacak başvurular bilgi edinme hakkı kapsamındadır (BEHK m.24).
• Kurum ve kuruluşların, kamuoyunu ilgilendirmeyen ve sadece kendi personeli ile kurum içi uygulamalarına ilişkin düzenlemeler hakkındaki bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkının kapsamı dışındadır. Ancak, söz konusu düzenlemeden etkilenen kurum çalışanlarının bilgi edinme hakları saklıdır (BEHK m.25).
• Kurum ve kuruluşların faaliyetlerini yürütmek üzere, elde ettikleri görüş, bilgi notu, teklif ve tavsiye niteliğindeki bilgi veya belgeler, kurum ve kuruluş tarafından aksi kararlaştırılmadıkça bilgi edinme hakkı kapsamındadır. Bilimsel, kültürel, istatistik, teknik, tıbbî, malî, hukukî ve benzeri uzmanlık alanlarında yasal olarak görüş verme yükümlülüğü bulunan kişi, birim ya da kurumların görüşleri, kurum ve kuruluşların alacakları kararlara esas teşkil etmesi kaydıyla bilgi edinme istemlerine açıktır (BEHK m.26).

BİLGİ EDİNME BAŞVURUSU NASIL YAPILIR?

Bilgi edinme başvurusu usulü Bilgi Edinme Hakkı Kanunu 6.maddesinde düzenlenmiştir. Bilgi edinme başvurusu, başvuru sahibinin adı ve soyadı, imzası, oturma yeri veya iş adresini, başvuru sahibi tüzel kişi ise tüzel kişinin unvanı ve adresi ile yetkili kişinin imzasını ve yetki belgesini içeren dilekçe ile istenen bilgi veya belgenin açıkça belirtilerek bulunduğu kurum veya kuruluşa elden teslim ile yapılabileceği gibi elektronik ortamda veya diğer iletişim araçlarıyla da yapılabilir.

BİLGİ EDİNME BAŞVURUSU NEREYE YAPILIR?

Bilgi edinme başvurusu, istenen bilgi veya belgenin temin edileceği ilgili kurum ve kuruluşlara elden dilekçe yolu, elektronik ortam veya diğer iletişim araçlarıyla yapılır.

BİLGİ EDİNME BAŞVURUSU NASIL CEVAPLANDIRILIR?

Kurum ve kuruluşlar, bilgi edinme başvurusu ile ilgili cevaplarını yazılı olarak veya elektronik ortamda başvuru sahibine bildirirler. Bilgi edinme başvurusu reddedilmesi hâlinde bu kararın gerekçesi ve buna karşı başvuru yolları belirtilir (BEHK m.12).

BİLGİ EDİNME BAŞVURUSU CEVAPLAMA SÜRESİ NE KADARDIR?

 Bilgi edinme başvurusu reddedilen başvuru sahibi, yargı yoluna başvurmadan önce kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde Bilgi Edinme Değerlendirme Kuruluna itiraz edebilir. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu, bu konudaki kararını 30 iş günü içinde verir. Kurum ve kuruluşlar, Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulunun istediği her türlü bilgi veya belgeyi 15 iş günü içinde vermekle yükümlüdürler. Bilgi Edinme Değerlendirme Kuruluna yapılan itiraz başvurucunun idari yargıya başvurma süresini durdurur. (BEHK m.12).

BİLGİ EDİNME HAKKININ İSTİSNALARI NELERDİR?

Başvuran, ilgili kurum ve kuruluşlardan bilgi veya belge talep etme hakkına sahip olup ilgili kurum ve kuruluşların da başvurana bilgi verme yükümlülüğü vardır. Ancak bu yükümlülük her durum için geçerli değildir. Bilgi Edinme Hakkı Kanununda kurum ve kuruluşların bilgi verme yükümlülüğünün istisnaları aşağıdaki gibi düzenlenmiştir.

• Açıklanması hâlinde Devletin emniyetine, dış ilişkilerine, millî savunmasına ve millî güvenliğine açıkça zarar verecek ve niteliği itibarıyla Devlet sırrı olan gizlilik dereceli bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır (BEHK m.16).
• Açıklanması ya da zamanından önce açıklanması hâlinde, ülkenin ekonomik çıkarlarına zarar verecek veya haksız rekabet ve kazanca sebep olacak bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır (BEHK m.17).
• Sivil ve askerî istihbarat birimlerinin görev ve faaliyetlerine ilişkin bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır. Ancak bu bilgi ve belgeler kişilerin çalışma hayatını ve meslek onurunu etkileyecek nitelikte ise istihbarata ilişkin bilgi ve belgeler hakkın kapsamı içindedir (BEHK m.18).
• Kurum ve kuruluşların yetkili birimlerince yürütülen idarî soruşturmalarla ilgili olup, açıklanması veya zamanından önce açıklanması hâlinde;

1. Kişilerin özel hayatına açıkça haksız müdahale sonucunu doğuracak,
2. Kişilerin veya soruşturmayı yürüten görevlilerin hayatını ya da güvenliğini tehlikeye sokacak,
3. Soruşturmanın güvenliğini tehlikeye düşürecek,
4. Gizli kalması gereken bilgi kaynağının açığa çıkmasına neden olacak veya soruşturma ile ilgili benzeri bilgi ve bilgi kaynaklarının temin edilmesini güçleştirecek,

bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır (BEHK m.19).

• Açıklanması veya zamanından önce açıklanması hâlinde;

1. a) Suç işlenmesine yol açacak,
2. b) Suçların önlenmesi ve soruşturulması ya da suçluların kanunî yollarla yakalanıp kovuşturulmasını tehlikeye düşürecek,
3. c) Yargılama görevinin gereğince yerine getirilmesini engelleyecek,
4. d) Hakkında dava açılmış bir kişinin adil yargılanma hakkını ihlâl edecek,

nitelikteki bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır (BEHK m.20).

• Kişinin izin verdiği hâller saklı kalmak üzere, özel hayatın gizliliği kapsamında, açıklanması hâlinde kişinin sağlık bilgileri ile özel ve aile hayatına, şeref ve haysiyetine, meslekî ve ekonomik değerlerine haksız müdahale oluşturacak bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır (BEHK m.21).
• Haberleşmenin gizliliği esasını ihlâl edecek bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır (BEHK m.22).
• Kanunlarda ticarî sır olarak nitelenen bilgi veya belgeler ile kurum ve kuruluşlar tarafından gerçek veya tüzel kişilerden gizli kalması kaydıyla sağlanan ticarî ve malî bilgiler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır (BEHK m.23).
• Kurum ve kuruluşların, kamuoyunu ilgilendirmeyen ve sadece kendi personeli ile kurum içi uygulamalarına ilişkin düzenlemeler hakkındaki bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır (BEHK m.25).
• İlgili kurum ve kuruluşlardan tavsiye ve mütalaa talepleri bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır (BEHK m.27).

BİLGİ EDİNME DEĞERLENDİRME KURULU NEDİR?

Bilgi edinme hakkı kapsamında ilgili kurum ve kuruluşlara yapılan başvuruların reddedilmesi halinde yapılan itirazlar üzerine verilen kararları incelemek, kurum ve kuruluşlardan talep edilecek bilgi veya belgelerin başvuruculara sunulmasını sağlayan hakkın kullanılmasına ilişkin kararlar vermek üzere Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu oluşturulmuştur ( BEHK m.14).

BİLGİ EDİNME BAŞVURUSUNA İLİŞKİN İTİRAZ VE ŞİKAYET

 Bilgi edinme istemi reddedilen başvuru sahibi, yargı yoluna başvurmadan önce kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde Bilgi Edinme Değerlendirme Kuruluna itiraz ve şikayette bulunabilir.

BİLGİ EDİNME VE DEĞERLENDİRME KURULU KARARLARINA KARŞI HUKUKİ SÜREÇ

Başvurucunun bilgi edinme hakkı kapsamında gerçekleştirdiği başvuru neticesinde bilgi edinme istemi reddedilen başvurucu, Bilgi Edinme Değerlendirme Kuruluna 15 gün içinde itiraz edebilir. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu, kararını 30 iş günü içinde verir. Bilgi edinme ve değerlendirme kurulu kararlarına karşı ise tebliğ tarihinden itibaren idari yargıda 60 gün içinde iptal davası açılabilir.

HARBİYE HUKUK BÜROSU AVUKATLIK DANIŞMA HİZMETLERİMİZ

Harbiye Hukuk Bürosu Avukatları vatandaşlara ve hatta gerekli şartların sağlanması durumunda yabancı vatandaşlara tanınan bu hak kapsamında yerli ve yabancı müvekkillerine hukuki hizmet sağlamaktadır.

SIKÇA SORULAN SORULAR

1- Bilgi Edinme Başvurusu Ücretli Midir?

Bilgi edinme başvurusu neticesinde ilgili kurum veya kuruşlarca başvurana sunulan bilgi veya belgeler için ücret talep edilir. Elektronik ortamda aktarılan bilgi veya belgeler için ise ücret talep edilmez.

2- Bilgi Edinme Hakkının Dilekçe Hakkından Farkı Nedir?

2010 yılı Anayasa değişiikliği öncesi “Dilekçe Hakkı” olan Anayasanın 74.maddesinin kenar başlığı, “Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı” olarak değiştirilmiştir. Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun ve Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ile bu anayasal haklar münhasıran kanun ile düzenlenmiştir. Bilgi edinme başvurusu ile kurum ve kuruluşlardan bilgi veya belge talep edilirken dilekçe hakkı ile bireyler, kendileri veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetlerini yetkili makamlara bildirir.

3- Bilgi Edinme Kanununa Göre Verilemeyecek Bilgiler Nelerdir?

Açıklanması halinde devletin emniyetine, dış ilişkilerine, millî savunmasına ve millî güvenliğine açıkça zarar verecek ve niteliği itibarıyla devlet sırrı olan gizlilik dereceli bilgi veya belgeler; açıklanması ya da zamanından önce açıklanması halinde ülkenin ekonomik çıkarlarına zarar verecek veya haksız rekabet ve kazanca sebep olacak bilgi veya belgeler;

sivil ve askerî istihbarat birimlerinin görev ve faaliyetlerine ilişkin bilgi veya belgeler; kurum ve kuruluşların yetkili birimlerince yürütülen idarî soruşturmalarla ilgili olup açıklanması veya zamanından önce açıklanması hâlinde kişilerin özel hayatına açıkça haksız müdahale sonucunu doğuracak bilgi veya belgeler; kişilerin veya soruşturmayı yürüten görevlilerin hayatını ya da güvenliğini tehlikeye sokacak, soruşturmanın güvenliğini tehlikeye düşürecek, gizli kalması gereken bilgi kaynağının açığa çıkmasına neden olacak veya soruşturma ile ilgili benzeri bilgi ve bilgi kaynaklarının temin edilmesini güçleştirecek bilgi veya belgeler;

açıklanması veya zamanından önce açıklanması hâlinde suç işlenmesine yol açacak, suçların önlenmesi ve soruşturulması ya da suçluların kanunî yollarla yakalanıp kovuşturulmasını tehlikeye düşürecek, yargılama görevinin gereğince yerine getirilmesini engelleyecek bilgi veya belgeler; hakkında dava açılmış bir kişinin adil yargılanma hakkını ihlâl edecek nitelikteki bilgi veya belgeler; kişinin izin verdiği hâller saklı kalmak üzere, özel hayatın gizliliği kapsamında, açıklanması hâlinde kişinin sağlık bilgileri ile özel ve aile hayatına, şeref ve haysiyetine, meslekî ve ekonomik değerlerine haksız müdahale oluşturacak bilgi veya belgeler; haberleşmenin gizliliği esasını ihlâl edecek bilgi veya belgeler;

kanunlarda ticarî sır olarak nitelenen bilgi veya belgeler ile kurum ve kuruluşlar tarafından gerçek veya tüzel kişilerden gizli kalması kaydıyla sağlanan ticarî ve malî bilgiler; kurum ve kuruluşların, kamuoyunu ilgilendirmeyen ve sadece kendi personeli ile kurum içi uygulamalarına ilişkin düzenlemeler hakkındaki bilgi veya belgeler; ilgili kurum ve kuruluşlardan tavsiye ve mütalaa talepleri bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır.

4- Bilgi Edinme Başvurusuna Cevap Verilmezse Ne Yapılabilir?

Bilgi edinme hakkı, Anayasa ve münhasıran kanunda düzenlenmiş olmasına rağmen ve yönetmelikte ilgili memurların başvuranlara karşı hoşgörülü ve güler yüzle taleplerini sonuçlandırmaları belirtilmesine rağmen uygulamada sıklıkla aksi ile karşılaşılmaktadır. Başvurunun ardından 60 günlük sürenin dolması ile başvuru reddedilmiş sayılır. Bu tarihten itibaren Bilgi Edinme Değerlendirme Kuruluna 15 gün içinde yazılı olarak itiraz edilebilir. Kurul, 30 gün içinde kararını verir.

5- Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Kararlarının Hukuki Niteliği Nedir?

Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu kararları karine olarak hukukidir. Başvuran ve ilgili kurum ve kuruluşları bağlar. Ancak tabii ki de kurul kararlarına karşı idare mahkemesinde dava açılabilir.

Bilgi Edinme Başvurusu Dilekçe Örneği

…. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğüne

…. ili….,ilçesi….,ada….,pafta….,parsel taşınmaza ait gerçekleştirilmiş kadastro tespit tutanağının kanun kapsamında tarafıma yasal süre dahilinde iletilmesini saygılarımla arz ederim.

 

….(ADRES)

…./…./(TARİH)

(AD-SOYAD)

(T.C. KİMLİK NUMARASI)

 

TALHA AVCI

KAYNAKÇA

https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=9919&MevzuatTur=9&MevzuatTertip=5

https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4982&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5

https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5