RÜŞVET SUÇU VE CEZASI (TCK 252. MADDE)

RÜŞVET SUÇU NEDİR? 

Rüşvet suçu, bir tarafın rüşvet verdiği diğer tarafın ise rüşvet alan kamu görevlisi olduğu her zaman birden fazla failin bulunduğu ve kamu idaresinin güvenilirliğine karşı işlenen çok faili bulunan bir suçtur. Bu suçta hem rüşvet veren hem de rüşvet alan rüşvet suçunu işler.  

RÜŞVET ALMA NEDİR? 

Rüşvet, bir kamu görevlisinin, görevinin ifasıyla ilgili bir işin yapılması veya yapılmaması için bir kimseyle anlaşarak kendisine veya başkasına yarar sağlamasıdır. 

RÜŞVET VERME NEDİR? 

Rüşvet verme, bir kimsenin, görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, bir kamu görevlisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlanmasıdır. 

RÜŞVET SUÇUNDA KORUNAN HUKUKİ DEĞER NEDİR? 

Rüşvet suçunda korunan hukuki değer, devlet faaliyetlerinin satın alınamaz olması ve bu yönde toplumda yerleşmiş güven ve kamu görevlisinin kurumuna duyması gereken bağlılık. 

RÜŞVET SUÇUNDA RÜŞVET ALAN KİM OLABİLİR?

Rüşvet alan kişinin kamu görevlisi olması gerekir. Bu sebeple rüşvet alma suçu özgü suçlardandır. Ancak 2012 yılında 6352 sayılı yasayla getirilen düzenlemeye göre rüşvet alan kişinin kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın, rüşvet suçuna yönelik hükümlerin uygulama alanı genişletilmiştir. Bu yasaya göre, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın ; 

1. Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları,  
2. Kamu kurum veya kuruluşlarının ya da kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının iştirakiyle kurulmuş şirketler, 
3. Kamu kurum veya kuruluşlarının ya da kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının bünyesinde faaliyet icra eden vakıflar, 
4. Kamu yararına çalışan dernekler, 
5. Kooperatifler, 
6. Halka açık anonim şirketler, adına hareket eden kişilere, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadıklarına bakılmaksızın, görevlerinin ifasıyla ilgili bir işin yapılması veya yapılmaması amacıyla doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, menfaat temin, teklif veya vaat edilmesi; bu kişiler tarafından talep veya kabul edilmesi; bunlara aracılık edilmesi, bu ilişki dolayısıyla bir başkasına menfaat temin edilmesi halinde de uygulanır. (TCK 252/8) 

RÜŞVET SUÇUNDA RÜŞVET VEREN KİM OLABİLİR?

Rüşvet veren kişi herkes olabilir, bu konuda özgü özellik arz etmez. Sivil biri olabileceği gibi kamu görevlisi de olabilir. 

RÜŞVET SUÇU OLUŞMASI İÇİN PARA ALMAK ZORUNLUMUDUR? 

Rüşvet suçunun maddi konusu menfaattir. Burada menfaatten anlaşılması gereken, kişinin maddi veya manevi gereksinimlerini karşılamaya yarayan her şeydir. Bu menfaatin illaki parasal değeri olmasına gerek yoktur. Cinsel nitelikli yarar bile olabilir. Menfaat karşılığında yapılmaması veya yapılması gereken işin görevin ifasıyla ilgili olması yeterlidir. Menfaatin mutlaka doğrudan maddi bir değer olması şart değildir, önemli olan dolaylı da olsa faile, yakınlarına veya işaret ettiği diğer kişilere herhangi bir yarar sağlanmış olmasıdır. Örneğin, bir bilirkişinin bir akrabasını işe alınması karşılığında, bir suçun bilirkişi raporlarını değiştirmesi, rüşvet alma suçunu meydana getirir. 

RÜŞVET SUÇUNDA EYLEM UNSURU NEDİR?

Rüşvet suçu iki yönlü bir suçtur. Buna göre rüşvet alma suçunda hareket bir anlaşma çerçevesinde menfaat elde etmek, rüşvet verme suçunda ise hareket bir anlaşma çerçevesinde menfaat sunmaktır. Menfaatin yalnızca kamu görevlisine verilmesi gerekmez, onun göstereceği başka bir kişiye sunulması da rüşvet suçunun kapsamına girer. 

RÜŞVET ANLAŞMASI NEDİR?

Rüşvet anlaşması, bir kamu görevlisinin, görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması, rüşvet verenin de bunun karşılığında ona menfaat sağlaması üzerine anlaşmasıdır. Bu anlaşmada her iki tarafında serbest iradesinin olması gerekir. Kişilerin iradelerinin, hata, hile veya cebir gibi sebeplerle zarar görmemesi gerekir. İlk teklifin hangi taraftan geldiği önem arz etmez. 

RÜŞVET SUÇU SADECE MESAİ SAATLERİ İÇİNDE Mİ İŞLENEBİLİR?

Rüşvet suçunun saati önemli değildir. Mesai saati dışında ya da hafta sonunda da işlenebilir. 

RÜŞVET SUÇUNDA MANEVİ UNSUR NEDİR?

Rüşvet suçu ancak kast ile işlenebilen bir suçtur fakat suçun oluşabilmesi için kast yeterli değildir. Failin ‘’görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması ‘’ amacıyla hareket etmesi gerekir. 

RÜŞVET SUÇUNDA TEŞEBBÜS MÜMKÜN MÜDÜR?

Rüşvet suçu, menfaatin kamu görevlisi tarafından elde edildiği anda tamamlanmış olur. 5237 sayılı TCK’da rüşvet konusunda ‘’anlaşmaya varma’’ veya ‘’ verme’ ’suçun tamamlanması için gerekli sayıldığından bu suça teşebbüs mümkündür. TCK’nın 252/4. maddesinde rüşvet suçuna teşebbüs düzenlenmiştir bu sebeple genel teşebbüs hükümleri değil bu madde uygulanır. Bu maddeye göre ‘’ Kamu görevlisinin rüşvet talebinde bulunması ve fakat bunun kişi tarafından kabul edilmemesi ya da kişinin kamu görevlisine menfaat temini konusunda teklif veya vaatte bulunması ve fakat bunun kamu görevlisi tarafından kabul edilmemesi hâllerinde ….’’ 

RÜŞVET SUÇUNA TEŞEBBÜSÜN CEZASI NEDİR? 

TCK’nın 252/4. maddesine göre ‘’ Kamu görevlisinin rüşvet talebinde bulunması ve fakat bunun kişi tarafından kabul edilmemesi ya da kişinin kamu görevlisine menfaat temini konusunda teklif veya vaatte bulunması ve fakat bunun kamu görevlisi tarafından kabul edilmemesi hâllerinde fail hakkında, birinci ve ikinci fıkra hükümlerine göre verilecek ceza yarı oranında indirilir. 

RÜŞVET SUÇUNDA İŞTİRAK MÜMKÜN MÜDÜR? 

Rüşvet suçu çok failli bir suçtur. Tek bir kimse bu suçu işleyemez. Ayrıca menfaat elde edilene kadar bu suça iştirak mümkündür. Rüşvet ilişkisinde dolaylı olarak kendisine menfaat sağlanan üçüncü kişi veya tüzel kişinin menfaati kabul eden yetkilisi, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın, müşterek fail olarak cezalandırılır. Rüşvet alma ise özgü bir suç olduğundan kamu görevlisi niteliği taşımayan kişiler bu açıdan ancak azmettiren ya da yardım eden olabilir. 

RÜŞVET SUÇUNDA İÇTİMA MÜMKÜN MÜDÜR? 

Rüşvet suçu, görevi kötüye kullanma suçunun özel bir türü olduğu için rüşvet suçunun oluştuğu durumlarda, faile ayrıca görevi kötüye kullanma suçundan dolayı ceza verilmez. 

İhaleye fesat karıştırma dolayısıyla menfaat temin eden görevli kişiler, ayrıca bu nedenle ilgili suç hükmüne göre cezalandırılırlar. (TCK 235/4) 

Edimin ifasına fesat karıştırma dolayısıyla menfaat temin eden görevli kişiler, ayrıca bu nedenle ilgili suç hükmüne göre cezalandırılırlar. (TCK 236/3) 

RÜŞVET SUÇUNDA ETKİN PİŞMANLIK VE GÖNÜLLÜ VAZGEÇME MÜMKÜN MÜDÜR?

TCK 254 kapsamında etkin pişmanlık bu suçta öngörülmüştür. Bu maddenin 1. ve 2. fıkrasına göre; 

Rüşvet alan kişinin, durum resmi makamlarca öğrenilmeden önce, rüşvet konusu şeyi soruşturmaya yetkili makamlara aynen teslim etmesi halinde, hakkında rüşvet suçundan dolayı cezaya hükmolunmaz. Rüşvet alma konusunda başkasıyla anlaşan kamu görevlisinin durum resmi makamlarca öğrenilmeden önce durumu yetkili makamlara haber vermesi halinde de hakkında bu suçtan dolayı cezaya hükmolunmaz. 

Rüşvet veren veya bu konuda kamu görevlisiyle anlaşmaya varan kişinin, durum resmi makamlarca öğrenilmeden önce, pişmanlık duyarak durumdan yetkili makamları haberdar etmesi halinde, hakkında rüşvet suçundan dolayı cezaya hükmolunmaz. 

Rüşvet alan ve veren dışında, rüşvet suçuna katılan diğer kişilerin (örneğin, rüşvete aracı olan kişiler) ekin pişmanlık duyarak durumdan soruşturma makamlarını haberdar etmesi halinde, rüşvet suçu nedeniyle haklarında cezaya hükmolunamaz. 

Yabancı kamu görevlilerine rüşvet veren kişiler hakkında bu etkin pişmanlık hükümleri uygulanmaz (TCK 254 son) 

RÜŞVET SUÇU ŞİKAYETE TABİİ MİDİR?

Rüşvet suçu şikayete tabii değildir. Cumhuriyet savcısı tarafından suç öğrenildiği andan itibaren re’sen(kendiliğinden) soruşturulur. 

RÜŞVET SUÇU UZLAŞTIRMAYA TABİİ MİDİR? 

Uzlaşma; suçun mağdurunun suçun faili ile anlaşması sonucunda ceza yargılamasının sona ermesidir.Rüşvet suçu şikayete tabii bir suç olduğu için zimmet suçu uzlaşma kapsamına girmez . 

RÜŞVET SUÇUNDA ÖN ÖDEME MÜMKÜN MÜDÜR?

Ön ödeme TCK’nın 75. maddesinde düzenlenen , yalnızca adli para cezasını gerektiren suçlarda veya kanun maddesinde öngörülen hapis cezasının yukarı sınırı altı ayı aşmayan suçlarda kişinin belli miktarda para ödemesi yapması halinde hakkında dava açılmayacağını düzenleyen kurumdur. Ancak rüşvet suçu daha fazla ceza gerektirdiği için ön ödeme kapsamına girmemektedir. 

RÜŞVET SUÇUNUN SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMA USULÜ NEDİR? 

Suçu işlemesinden şüphelenilen kişi hakkında kamu davası açılmadan önce yapılan işlemlere soruşturma denir. Bu işlemler Cumhuriyet savcısı tarafından yapılır. Kovuşturma ise kişi hakkında kamu davası açıldıktan sonra yapılan işlemleri ifade eder. Rüşvet suçunda soruşturma ve kovuşturma cumhuriyet savcısı tarafından re’sen (kendiliğinden) yapılır. 

RÜŞVET ALMA SUÇUNUN CEZASI NEDİR? 

Rüşvet alma suçunun cezası; 4 yıldan 12 yıla kadar hapis cezasıdır (TCK 252/2). 

Kamu görevlisinin rüşvet talebinde bulunması ve fakat bunun kişi tarafından kabul edilmemesi nedeniyle rüşvet anlaşmasının yapılamaması halinde kamu görevlisine TCK 252/2 gereği verilecek ceza yarı oranında indirilir (TCK 252/4). Bu durumda, kamu görevlisine verilecek ceza 2 yıldan 6 yıla kadar hapis cezasıdır. 

Rüşvet alan veya talebinde bulunan ya da bu konuda anlaşmaya varan kişinin; yargı görevi yapan (avukat, hakim, savcı), hakem, bilirkişi, noter veya yeminli mali müşavir olması halinde, verilecek ceza 1/3’ten 1/2’sine kadar artırılır (TCK 252/7). 

RÜŞVET VERME SUÇUNUN CEZASI NEDİR?

Rüşvet verme suçunun cezası; 4 yıldan 12 yıla kadar hapis cezasıdır (TCK 252/1). 

Kişinin kamu görevlisine menfaat temini konusunda teklif veya vaatte bulunması ve fakat bunun kamu görevlisi tarafından kabul edilmemesi halinde, rüşvet anlaşması tamamlanmadığından rüşvet teklifinde bulunan kişiye verilecek ceza yarı oranında indirilir (TCK 252/4). Yani, bu durumda rüşvet teklif edene verilecek ceza 2 yıldan 6 yıla kadar hapis cezasıdır. 

RÜŞVET SUÇUNDA CEZAYI ARTIRAN NEDENLER NELERDİR?

TCK 252/7 bu suçun nitelikli halidir. Bu maddeye göre; 

‘’ Rüşvet alan veya talebinde bulunan ya da bu konuda anlaşmaya varan kişinin; yargı görevi yapan, hakem, bilirkişi, noter veya yeminli mali müşavir olması halinde, verilecek ceza üçte birden yarısına kadar artırılır.’’ Yani suçu işleyen kişi bakımından özellik arz eder. Rüşvet suçunu yargı görevi yapan, hakem, bilirkişi, noter veya yeminli mali müşavir işlerse cezasında artırım yapılır. 

RÜŞVET SUÇUNDA CEZAYI AZALTAN NEDENLER NELERDİR? 

Rüşvet suçunda cezayı hafifleten özel nedenler bulunmamaktadır. Sadece suç teşebbüs aşamasında kalmış ise cezada indirim yapılır. 

RÜŞVET SUÇUNDA VERİLEN CEZA ADLİ PARA CEZASINA ÇEVRİLEBİLİR Mİ? 

Türk Ceza Kanunu’na göre; sadece kısa süreli hapis cezaları paraya çevrilebilmektedir. Kısa süreli hapis cezası ise 1 yıl ve daha az süreli hapis cezalarıdır. Rüşvet suçunda öngörülen ceza miktarı sebebiyle, bu suçtan hükmedilen hapis cezasının adli para cezasına çevrilmesi mümkün değildir. 

RÜŞVET SUÇUNDA HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI KARARI VERİLEBİLİR Mİ? 

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının verilebilmesi için rüşvet suçundan verilecek olan hapis cezasında indirim yapılabilecek hükümlerin uygulanması gerekmektedir. Örneğin rüşvet suçuna teşebbüs olması durumunda. Ancak bu şartla rüşvet suçunda hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilir. 

RÜŞVET SUÇUNDA VERİLEN CEZANIN ERTELENMESİ MÜMKÜN MÜDÜR? 

Türk Ceza Kanunu’na göre, kasten işlenen suçlarda 3 yıl, taksirle işlenen suçlarda ise 5 yıl veya altındaki hapis cezalarının infazı ertelenebilir. Hapis cezası, bu süreleri aşıyorsa infazın ertelenmesi kararı verilmesi mümkün değildir. Rüşvet suçu da kasten işlenebilen bir suç olduğu için ve cezası 3 yıldan fazla olduğu içi erteleme yapılmaz. 

RÜŞVET SUÇU İŞLEYEN KAMU GÖREVLİLİLERİNİN BU SUÇTAN SORUŞTURULMASI İÇİN ÇALIŞTIKLARI KAMU KURUMUNDAN İZİN ALINMASI GEREKLİ MİDİR? 

Kamu görevlilerinin görevi sebebiyle işlediği suçların soruşturulması için çalıştıkları kamu kurumundan izin alınması gerekir fakat bazı suçlarda izin alınmadan soruşturma yapılması mümkündür. Rüşvet suçu da izin alınmadan soruşturma yapılabilecek suçlardan biridir bu sebeple izin alınması gerekmez. 

RÜŞVET SUÇUNA ARACILIK ETME SUÇU NEDİR? 

TCK 252/5. madde gereğince Rüşvet veren ile rüşvet alan arasında, rüşvet suçunun gerçekleşmesi için aracılık eden kişi de müşterek fail olarak cezalandırılır. Bu maddeye göre rüşvet suçuna aracılık etme suçu aşağıdaki fiillerin yapılmasıyla meydana gelebilir: 

-Rüşvet teklif veya talebinin karşı tarafa iletilmesi, -Rüşvet anlaşmasının sağlanmasına aracılık edilmesi, -Rüşvetin temini hususlarında aracılık edilmesi. 

Rüşvet suçuna aracılık eden kişinin kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadığının önemi yoktur. Aracılık eden kişi de rüşvet alan veya veren kişi gibi cezalandırılır. 

RÜŞVET SUÇUNA ARACILIK ETME SUÇUNUN CEZASI NEDİR?

Rüşvet suçuna aracılık etme suçunun cezası, 4 yıldan 12 yıla kadar hapis cezasıdır (TCK 252/4). 

MENFAAT SAĞLANAN ÜÇÜNCÜ KİŞİ VEYA TÜZEL KİŞİLERİN YETKİLİSİNİN RÜŞVET SUÇU NEDİR? 

TCK’nın 252/6. maddesine göre rüşvet ilişkisinde dolaylı olarak kendisine menfaat sağlanan üçüncü kişi veya tüzel kişinin menfaati kabul eden yetkilisi, kamu görevlisi sıfatını taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın, müşterek fail olarak cezalandırılır.  

MENFAAT SAĞLANAN ÜÇÜNCÜ KİŞİ VEYA TÜZEL KİŞİLERİN YETKİLİSİNİN RÜŞVET SUÇUNUN CEZASI NEDİR? 

Dolaylı olarak menfaat sağlayan üçüncü kişi veya tüzel kişinin yetkilisi rüşvet suçu nedeniyle 4 yıldan 12 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. 

RÜŞVET SUÇU İLE İRTİKAP SUÇUNUN FARKI NEDİR? 

Rüşvette taraflar arasında eşitlik vardır.Suç taraflar arasındaki bir anlaşmaya dayanmaktadır. İrtikap suçunda ise kamu görevlisi üstündür. 

İrtikap suçunda yalnızca menfaat sağlayan kişi suçun failidir. Ancak rüşvet suçunda menfaat veren de alan da suçun failidir. 

RÜŞVET SUÇUNDA YETKİLİ VE GÖREVLİ MAHKEME NERESİDİR? 

Rüşvet suçunda yetkili mahkeme suçun işlendiği yerdeki mahkemedir. Görevli mahkeme ise Ağır Ceza Mahkemeleridir.  

RÜŞVET SUÇUNDA ZAMANAŞIMI SÜRESİ NE KADARDIR?

Rüşvet suçunda 15 yıllık bir dava zamanaşımı süresi öngörülmüştür. Bu nedenle rüşvet suçundan ötürü 15 yıl içinde soruşturma ve kovuşturma sürecinin cumhuriyet savcısı tarafından yapılması gerekmektedir. 

RÜŞVET SUÇU İLE İLGİLİ YARGITAY KARARLARI 

9. Ceza Dairesi         2020/7741 E.  ,  2021/639 K.

“Rüşvet, bir kamu görevlisinin, görevinin gereklerine aykırı olarak bir işi yapması veya yapmaması için kişiyle vardığı anlaşma çerçevesinde bir yarar sağlamasıdır.” denilerek sadece nitelikli rüşvete yer verildiği, kamu görevlisinin yapması gereken bir işi yapması ya da yapmaması gereken işi yapmaması için yarar sağlanmasının (05/07/2012 tarihine kadar) rüşvet suçu kapsamından çıkarıldığı, bu eylemlerin TCK’nın 257/3. maddesine uyan görevi kötüye kullanma suçu kapsamında değerlendirildiği; bu kapsamda suç vasfının tayini açısından bozmaya uyularak 26/09/2015 tarihinde üç kişilik bilirkişi heyeti tarafından düzenlenen raporda, Gebze Barış Mahallesi 4239 ada 3-4-5 parseller üzerinde kamyon garajının 10 yıllık işletme hakkının ….. San. Tic. Ltd. Şti’ne verilmesinin mevzuat hükümlerine aykırı olduğunun belirtilmesi karşısında, sanığın eyleminin TCK’nın 252. Maddesinde düzenlenen rüşvet suçunu oluşturduğu gözetilmeden yazılı şekilde hüküm kurulması,…..’’ 

5. Ceza Dairesi         2014/3853 E.  ,  2017/4076 K.

Kabule göre; 

Susurluk İlçe Emniyet müdürü olan sanık …’ın, sanık …’un talebi doğrultusunda …’in, sanık …’un talebi ile de… ve … isimli kişilerin genel bilgi tarama sistemi üzerinden arama kayıtları bulunup bulunmadığı hususunda sorgulama işlemlerini yapıp bu kişilere bilgi vermek ve karşılığında diğer sanıklardan menfaat temin etmek şeklinde gerçekleştiği iddia ve kabul edilen olayda; iletişimin dinlenmesine ilişkin tutanak içeriklerinden sanıklar … ve …’un anılan kişilerin bilgilerine ilişkin sorgulamaları yapması konusundaki isteklerinin sanık … tarafından kabul edilerek yerine getirildiği, sanık …’ın banka hesaplarının incelenmesinden sanık … tarafından 200 TL ve sanık … tarafından 800,00 TL nin sanık …’a gönderildiği anlaşılmakta ise de bu paraların yapılan anlaşma üzerine söz konusu sorgulama işlemlerinin yapılmasını sağlamak amacıyla gönderildiğine dair her türlü şüpheden uzak kesin, inandırıcı ve yeterli delil bulunmadığı hususu nazara alındığında, sanık …’ın sorgulama esnasında emniyet müdürlüğünde bulunmayan kişilere ait bilgilerin tesbiti işlemini yapıp, şahıslara bildirilmemesi gerekli bilgileri söylemek suretiyle görevinin gereklerine aykırı davranarak kişilere haksız menfaat sağlaması eylemlerinin zincirleme şekilde icrai davranışla görevi kötüye kullanma suçunu oluşturduğu, diğer sanıklar …, … ve …’un ise TCK’nın 40/2. maddesi gereğince azmettiren olarak bu suça iştirak ettikleri gözetilmeden dosya kapsamı, oluşa uygun düşmeyen gerekçeler ve yanılgılı değerlendirme sonucu yazılı şekilde hükümler kurulması, 

Kanuna aykırı, sanıklar müdafiileri, O yer Cumhuriyet Savcısı ve katılanlar vekilinin temyiz itirazları bu itibarla yerinde görüldüğünden hükümlerin 5320 sayılı Kanunun 8/1. maddesi gözetilerek CMUK’nın 321. maddesi uyarınca BOZULMASINA, 26/09/2017 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.

 

Yargıtay sitesine gitmek için tıklayın.

HARBİYE HUKUK BÜROSU

Kübra Uysal